اهداف کلیدی برنامه هفتم در زمینه انرژی محقق نشده است

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی تحلیلی، عملکرد سال نخست برنامه هفتم پیشرفت در فصل انرژی را بررسی کرده و نشان می‌دهد که با وجود تمرکز بر حل ناترازی گاز و برق، اهداف کلیدی مانند بهینه‌سازی مصرف انرژی و توسعه تجارت منطقه‌ای انرژی عمدتاً محقق نشده‌اند. این گزارش بر چالش‌های اصلی از جمله حذف ایران از معادلات انرژی منطقه و عدم شفافیت مالی در صنعت نفت و گاز تأکید دارد و هشدار می‌دهد که ادامه روند فعلی می‌تواند اهداف نهایی برنامه را به خطر بیندازد.

به گزارش اقتصادآنلاین، برنامه هفتم پیشرفت کشور با تمرکز بر چهار مسئله کلیدی در صنعت انرژی شامل ناترازی انرژی به ویژه در گاز طبیعی، حذف ایران از معادلات انرژی منطقه و جهان، متوقف ماندن زنجیره ارزش نفت و گاز در مراحل اولیه، و نبود شفافیت مالی در درآمد و هزینه‌های این صنعت تدوین شده است. این مسائل که ریشه در سال‌های گذشته دارند، در قانون برنامه هفتم با احکام و اهداف کمی مورد توجه قرار گرفته‌اند تا پایداری تأمین انرژی تضمین شود. با این حال، گزارش مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد که در سال نخست اجرا، یعنی تا پایان ۱۴۰۳، پیشرفت کلی محدود بوده و بسیاری از اهداف در مراحل ابتدایی باقی مانده‌اند.

ناترازی انرژی به عنوان ابرچالش اصلی، نه تنها گاز طبیعی را دربرمی‌گیرد بلکه برق، بنزین و گازوئیل را نیز تحت تأثیر قرار داده است. گزارش تأکید می‌کند که کسری گاز در زمستان ۱۴۰۳ به ۳۱۵ میلیون مترمکعب در روز رسیده، که معادل ۲۷ درصد تقاضا است. این وضعیت، زنجیره‌ای از مشکلات را ایجاد کرده، از جمله فشار بر سوخت‌های مایع در نیروگاه‌ها و اختلال در تأمین برق. در بخش برق، حداکثر توان تولید در اوج مصرف به ۶۲.۳ هزار مگاوات رسیده، اما تقاضا ۸۰ هزار مگاوات بوده که ۲۷ درصد بیش از هدف‌گذاری است. این انحراف، فشار مضاعفی بر شبکه وارد کرده و ضرورت مدیریت مصرف را برجسته می‌سازد.

ناترازی بنزین و گازوئیل نه تنها فشار مستقیمی بر منابع ارزی کشور وارد کرده، بلکه منجر به افزایش تورم و تحمیل هزینه‌های سنگین بر اقتصاد ملی شده است. در قانون بودجه سال ۱۴۰۳، ۱۴۰ هزار میلیارد تومان برای جبران کسری بنزین و گازوئیل از طریق واردات و تهاتر در نظر گرفته شد. این رقم در سال ۱۴۰۴ نیز در همین حدود بوده است. این مسئله نشان می‌دهد که مدیریت نادرست مصرف و توزیع این حامل‌ها، می‌تواند امنیت انرژی و ثبات اقتصادی را با مخاطره مواجه کند. در بخش برق، اگرچه سهم معاملات برق در بورس انرژی به ۴۸ درصد از کل معاملات رسیده که معادل ۸۰ درصد از هدف نهایی برنامه هفتم است، اما در حوزه‌های کلیدی دیگر عملکرد مطلوبی مشاهده نمی‌شود. میزان تحقق اهداف بخش برق در سال ۱۴۰۳ تنها ۵۳.۴ درصد بوده و میزان تحقق نسبت به هدف گذاری نهایی برنامه تنها ۴.۲ درصد برآورد شده است. در زمینه بهینه‌سازی مصرف انرژی نیز عملکرد محقق شده تنها ۵۳.۴ درصد از هدف سالانه را تشکیل می‌دهد.

بهینه‌سازی مصرف انرژی، یکی از اولویت‌های برنامه هفتم، در بخش برق عملکردی ضعیف داشته است. مجموع بهینه‌سازی جدول ۱۰ قانون به ۸.۴ هزار بشکه معادل نفت خام رسیده، اما هدف ۱۵.۸ هزار بوده که ۵۳.۴ درصد تحقق یافته است. در بخش نیروگاهی، ۵.۴۸ هزار بشکه صرفه‌جویی شده، با تحقق ۸۵.۶ درصدی نسبت به هدف ۶.۴ هزار، اما در ساختمان ۲.۷۴ هزار با هدف ۴.۴ هزار، ۶۲ درصد و در صنعت و کشاورزی تنها ۰.۱۶ هزار با هدف ۵ هزار، ۳.۲ درصد محقق شده است.

در بخش نفت و گاز، وضعیت تولید در مقایسه با مدیریت مصرف مطلوب‌تر است. تولید نفت خام با ۱۳۹.۴ درصد تحقق هدف همراه بوده و تولید گاز خام نیز با ۱۵۱.۲ درصد تحقق هدف، عملکرد قابل توجهی داشته است. با این حال، بهینه‌سازی مصرف انرژی که به عنوان اصلی‌ترین هدف برنامه هفتم در حوزه انرژی تعریف شده، در این بخش کاملاً بدون عملکرد بوده است. شاخص کاهش مصرف از طریق بهینه‌سازی در گزارش وزارت نفت حتی ارزیابی کمی نیز نشده است.