چاه‌زدن در حریم پاسارگاد از اظهارنظر ساده ضرغامی فراتر رفته و تصویب شده است؟!
هر روز یک گاف جمعی و فردی تازه!
ریحانه جولایی
این روزها یکی از موضوعاتی که دوستداران محیطزیست و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ کشور را نگران کرده است، حفر چاه در اطراف پاسارگاد است. اقدامی که میتواند بخشی از تاریخ و فرهنگ کشور را به نابودی بکشاند و از طرفی دیگر با حفر چاه و برداشت آب‌های زیرزمینی گامی دیگر در جهت فرونشست زمین برداشته می‌شود.
ممکن است این پرسش برای برخی مطرح باشد که مگر می‌شود در اطراف محلی که کوروش کبیر، شاخص‌ترین شخصیت فرهنگ و تاریخ یک کشور خفته است چاه زد؟ این را باید از وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پرسید.
چند روز پیش عزت‌الله ضرغامی در جریان سفر استانی رئیس‌جمهور و هیأت دولت به فارس گفته بود: «امروز مردم شهر پاسارگاد به خاطر مقبره کوروش و قوانین ما نمی‌توانند ساختمان دو طبقه بسازند، درست کشاورزی کنند، چاه بزنند، دکل بزنند. من باید این مشکل را حل کنم. یک مقدار انقباض قوانین حریم‌ها را بردارم و انبساطی کنم.»
او در ادامه از ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور، خواسته بود که اجازه بدهد هم در شورای عالی انقلاب فرهنگی و هم در دولت این موضوع با اولویت مطرح شود چون این تصمیم یک تصمیم ویژه و مثل «حرکت روی لبه تیغ» است.
این صحبت‌های ضرغامی جنجال‌های زیادی به پا کرد و از سوی فعالان محیطزیست و کارشناسان حوزه تاریخ و باستان‌شناسی واکنش‌های تندی به دنبال داشت تا جایی که کمی بعدتر ضرغامی ادعا کرد رسانه‌ها حرف‌هایش را تحریف کرده‌اند و دچار سوءتفاهم شده‌اند.
بی‌نیازی از کشاورزی با توسعه صنعت توریسم در حریم پاسارگاد
اسماعیل کهرم، کارشناس ارشد محیطزیست اولین کسی بود که به صحبت‌های ضرغامی واکنش نشان داد. به گفته او خشک شدن زاینده‌رود بر سی‌وسه‌پل و پل خواجو در اصفهان به دلیل حفر چاه و گسترش کشاورزی است که این سرنوشت برای مقبره کوروش نیز قابل‌انتظار است. کهرم ضمن هشدار درباره «فرونشست دشت‌های ایران به دلیل استخراج بیش‌ازحد از آب‌های زیرزمینی» گفت که مردم پاسارگاد می‌توانند از راه توریسم به دلیل ظرفیت موجود مقبره کوروش از انجام فعالیت‌های کشاورزی بی‌نیاز شوند، اما درصورتی‌که تولی‌گری در این منطقه برعهده کسانی باشد که ارزش این میراث ارزشمند فرهنگی را دانسته و درک کنند.
کهرم همچنین هشدار داد که اگر در اطراف پاسارگاد چاه حفر شود، مقبره کوروش تا ۴۰ سال آینده در فروچاله‌ها مدفون خواهد شد. او در ادامه گفت: اگر خوب نگاه کنیم، خواهیم دید که با کمال تأسف، استخراج آب‌های زیرزمینی که در تمام کشور از حد مجاز و علمی فراتر رفته، باعث فرونشست دشت‌ها شده است. وقتی دشت فرونشیند، سازه‌های سنگی به‌مانند آرامگاه کوروش نیز فروخواهد نشست. چراکه این ابنیه، وزن زیادی را روی سطح خاک ایجاد می‌کنند و نتیجه بار زیاد در کنار برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، این خواهد شد که این آرامگاه در میان‌مدت فروبنشیند.
حفر چاه همان و خروج ایران از فهرست میراث جهانی همان
در ادامه واکنش‌ها شهرام زارع، باستان‌شناس نیز گفت: در دهه‌های گذشته فعالیت‌ها و اتفاقات بسیاری که تناسبی با ذات محیطزیست فلات ایران ندارد، نه‌فقط در استان فارس که در بیشتر مناطق فلات ایران رخ‌داده که شامل برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی و فرونشست زمین است و مشکلاتی جدی برای محوطه‌های تاریخی نیز به وجود آورده است. وقتی وزیر تازه منصوب‌شده میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی عواقب اظهارنظرهای خود در اولین بازدیدها از میراث جهانی ایران را در نظر نمی‌گیرد، قطعاً نگرانی‌های اهالی این حوزه بیشتر می‌شود.
به گفته زارع آنچه نگرانی‌ها را تشدید کرده استفاده وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی از تعبیر «انقباض حریم» است که به لحاظ حقوقی و علمی، میتواند ابعاد نگران‌کننده‌ای داشته باشد. او خاطرنشان کرد که مجموع این صحبت‌ها نشان می‌دهد سال‌های آرامی پیش‌رو نخواهیم داشت و اهالی میراث فرهنگی باید با دقت بیشتری مسائل این حوزه را رصد کنند. این‌که میراث فرهنگی مدتی به‌اشتباه زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد بوده و آقای ضرغامی هم گفته‌‌اند مدتی در این وزارتخانه مسئولیت داشتند دلیل بر آگاهی از میراث فرهنگی نمی‌شود؛ دو حوزه «فرهنگ» و «میراث فرهنگی» تفاوت‌‌هایی با یکدیگر دارند که برای مدیران ما به‌درستی فهم نشده و با یکدیگر خلط شده است.
زارع درنهایت بیان کرد: این اظهارنظر به معنی تعرض به‌نظام علمی و حقوقی محوطه میراث جهانی پاسارگاد است و باعث به‌هم‌خوردن نظم می‌شود. به‌علاوه، نمی‌توان بدون اجازه کمیته حرایم ملّی و کمیته میراث جهانی یونسکو در عرصه و حریم پاسارگاد دست برد و مثلاً درصدی از ۱۴۰۰ هکتار عرصه آن را بذل و بخشش کرد. این کار صریحا به معنی تخریب آگاهانه میراث ملّی و جهانی است و یکی از تبعات آن میتواند خروج از فهرست میراث جهانی یا قرار گرفتن ذیل میراث درخطر جهانی باشد. آثار بسیار نامطلوبی هم در گردشگری خواهد داشت.
اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست: مردم پاسارگاد می‌توانند از راه توریسم به دلیل ظرفیت موجود مقبره کوروش از انجام فعالیت‌های کشاورزی بی‌نیاز شوند، اما در صورتی که «تولی‌گری در این منطقه برعهده کسانی باشد که ارزش این میراث ارزشمند فرهنگی را دانسته و درک کنند»
کشاورزی در پاسارگاد به دلیل خشک‌سالی ممنوع است!
با تمام این تفاسیر، طرح این موضوع از طرف ضرغامی نه‌تنها تعجب افکارعمومی و کارشناسان را برانگیخته است، بلکه در برخی محافل بدبینی وزیر میراث دولت سیزدهم نسبت به بناهای تاریخ هم تعبیر شده است. این صحبت‌ها در حالی عنوان‌شده که اصولاً منطقه پاسارگاد و کل این شهرستان به مرکزیت سعادتشهر از سال‌های گذشته جزو مناطق ممنوعه ازنظر برداشت آب محسوب میشوند. سفره‌های آب زیرزمینی در این شهرستان در سال‌های گذشته به‌شدت افت داشته و نه‌تنها احداث چاه عمیق، بلکه در فصول مختلف، کاشت برخی از محصولات هم ممنوع است.
بر اساس مصاحبه‌های رضا روستایی، رئیس اداره آب شهرستان پاسارگاد در رسانه‌های مختلف، از سال 94 در شهرستان پاسارگاد و بخش پاسارگاد دیگر مجوز حفر چاه کشاورزی صادر نمی‌شود.
گفتنی است که میانگین برداشت آب در استان فارس حتی از استان اصفهان هم که در حال حاضر ازنظر فرونشست زمین جزو مناطق خطرناک است و هرروز در صدر اخبار قرار دارد بیشتر است. بر اساس آنچه محمد درویش، فعال محیطزیست منتشر کرده، سالانه حدود منفی ۷۰۰ میلیون مترمکعب تراز آبخوان استان فارس است. درحالی‌که این تراز منفی آبخوان استان اصفهان کمتر از ۳۵۰ میلیون مترمکعب را شامل می‌شود.
در این میان طی سال‌های اخیر بارها فعالان محیط‌زیستی و کارشناسان آب و کشاورزی نسبت به شرایط سفره آب‌های زیرزمینی شهرستان پاسارگاد تذکر داده‌اند. شهرستان پاسارگاد با حداقل ۲ هزار و ۵۰۰ سال قدمت، جزو حاصلخیز‌ترین مناطق کشور است و همواره کشاورزی و دامداری شغل اول مردم این منطقه محسوب می‌شود، اما اوضاع آبی و کشاورزی در حال حاضر در این شهرستان بحرانی است. حالا با توجه به صحبت‌های روستایی مشخص می‌شود که ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، اصولاً اطلاعاتی درباره مسائل مطرح‌شده نداشته است و به وجود آمدن این حواشی در جریان صحبت‌های او نیز از همین‌جا نشأت می‌گیرد.
دولت تصویب کرد، ضرغامی تکذیب
چند روز پیش ضرغامی پس از به وجود آمدن واکنش‌ها و حواشی مختلف نسبت به صحبت‌های اخیرش در مصاحبه‌ای که با رسانه‌ها داشت اعلام کرد که حرف‌هایش تحریف‌شده‌اند و به‌دنبال حفر چاه در کنار مقبره کوروش نیست. او همچنین گفته است که تعجب می‌کنم از این تحریف و احساس کردم که نیازی به پاسخ نیست و نمی‌توان گفت که وزیر میراث میتواند ادعا کند که می‌خواهم در کنار مقبره کوروش چاه حفر کنم.
او ادامه داد: آنچه برای ما مهم است حفظ میراث‌فرهنگی با همه قوت است. ما به پاسارگاد رفتیم تا اعتبارات تصویب‌شده دولت را با اولویت پاسارگاد بگیریم. من در محل حاضر شدم و نحوه هزینه کرد این اعتبارات را برای حفظ میراث فرهنگی توضیح دادیم اما مردم حق‌دارند با ما ارتباط بگیرند و مشکلاتشان را بگویند. نتیجه این نیست که کسی کنار مقبره کوروش چاه بزند. من تأسف می‌خورم از نگاه و استنباط برخی از افراد و پرداختن به آن در فضای مجازی.
سخنان ضرغامی درمورد ضرورت حفر چاه در پاسارگاد جنجال‌های زیادی به پا کرد و از سوی فعالان محیطزیست و کارشناسان حوزه تاریخ و باستان‌شناسی واکنش‌های تندی به دنبال داشت تا جایی که کمی بعدتر ضرغامی ادعا کرد رسانه‌ها حرف‌هایش را تحریف کرده و دچار سوءتفاهم شده‌اند
بااین‌حال اما روز گذشته احسان رستمی‌پور، روزنامه‌نگار و فعال حوزه میراث فرهنگی خبر داد که چاه‌زدن در حریم پاسارگاد جزو مصوبات هیأت دولت در سفر فارس است!
او با انتشار عکسی در صفحه توییتر خود نوشت: تاریخ شیراز به خطر افتاد، چاه‌زدن در حریم پاسارگاد جزو مصوبات هیأت دولت در سفر فارس است. افزون بر این، بنابر مصوبه هیأت دولت ۲۰۰ خانه تاریخی در اطراف حرم شاهچراغ، در مرکز شیراز، از فهرست میراث فرهنگی خارج میشوند تا «طرح توسعه حرم شاهچراغ» پیش برود. این طرح توسعه حرم تا حالا بسیاری از خانه‌های تاریخی شهر شیراز را تخریب کرده و حالا نوبت به ۲۰۰ خانه دیگر رسیده است.
تبعات اظهارنظرهای کارشناسی نشده
گزارشی از اداره منابع آب شهرستان پاسارگاد می‌گوید تا سال ۹۸ دست‌کم هزار و ۲۷۰ چاه در این منطقه به‌طور قانونی و علاوه بر آن صدها حلقه چاه هم بدون مجوز حفرشده است. یکی از تبعات افزایش حفر چاه و برداشت بیش‌ازحد از منابع آب زیرزمینی پدیده فرونشست زمین است که سازمان زمین‌شناسی ایران می‌گوید در استان فارس به حالت بحرانی رسیده است.
همان‌طور که در گزارش هم ذکر شده اداره منابع آب پاسارگاد می‌گوید این منطقه به‌عنوان دشت ممنوعه شناخته‌شده و مجوز جدیدی برای حفر چاه در آن صادر نمی‌شود. ظاهراً وزیر میراث فرهنگی دولت سیزدهم نه از ممنوعیت حفر چاه خبر دارد نه از کمبود شدید منابع آبی در شهرستان پاسارگاد و مناطق اطراف آن.
دیدگاه تان را بنویسید