به مناسبت روز جهانی مبارزه با کار کودکان مطرح شد
کرونا کودکان بیشتری را به چرخه کار وارد کرد
سعیده علیپور
تصویر کودکی آفتاب سوخته در میان ترافیک گره‌خورده شهر یا در میان ازدحام جمعیت، در حال تمیز کردن شیشه خودرو یا فروختن فال یا دود کردن اسفند و ...؛ برای اغلب شهروند شهرهای بزرگ ایران آشناست. دیگر کمتر چراغ قرمزی را در این شهر می‌توان بدون حضور این کودکان تجربه کرد و در کمتر کوچه و خیابانی کودک یا نوجوانی را با کیسه‌ای بر دوش برای یافتن زباله ندید.
حتی در روزهایی که خیلی از افراد از واهمه ویروسی جهانی، خانه‌نشین شده و بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی از رونق افتادند، کسب‌وکارهای غیررسمی بی‌توجه به اتفاق مهمی که سلامت همگانی را به مخاطره انداخته بود به فعالیت خود ادامه دادند. کسب‌و‌کارهایی که مجالی برای تامل درباره پروتکل‌های بهداشتی نداشتند. کارگران این کسب‌وکارهای غیررسمی هم اغلب از مهاجران و کودکان افغان هستند. کودکانی که در روزهای اوج‌گیری کرونا حتی بیش از قبل مجبور به حضور در خیابان‌ها، لابه‌لای خودروها و سرک کشیدن در سطل‌های بزرگ زباله شدند تا سبدهای خالی‌تر شده خانواده‌هایشان را کمی پر کنند.
آمار دقیقی در مورد تعداد کودکان کار در ایران وجود ندارد. اما بنا به گزارش‌های رسمی تخمین زده می‌شود حدود یک میلیون کودک به صورت غیررسمی در ایران مشغول به کار باشند. کودکانی که به گفته رئیس سازمان بهزیستی ایران ۸۰ درصدشان از اتباع خارجی هستند.
مبارزه با کار کودکان
۱۲ژوئن مصادف با ۲۳ خردادماه روز جهانی مبارزه با کار کودکان است. بر اساس تعریف جهانی، کودک کار به کودکی اطلاق می‌شود که به یکی از اشکال کار برای کسب درآمد و نه کسب توانمندی اشتغال دارد. منظور از کار کودک درگیر کردن کودکان در آن دسته از فعالیت‌های اقتصادی است که مانع تحصیل، آموزش و برخورداری آنان از امکانات اولیه رشد فردی و اجتماعی‌شان می‌شود و با آسیب و بهره‌کشی همراه است.
در جهان ۲۵۰ میلیون کودک کار وجود دارد. طبق آمار سازمان جهانی کار 120 میلیون نفر از 250 میلیون کودک کار، وارد بازار کار شده و مشغول به کار تمام‌وقت هستند و 130 میلیون کودک دیگر به صورت پاره وقت کار می‌کنند که اغلب آنها پسر هستند.
دسته‌بندی کودکان کار
به عقیده کارشناسان کودکانی که در خیابان دیده می‌شوند را می‌توان در چهار گروه قرار داد. گروه اول کودکان فقیری هستند که شب‌ها به خانه‌شان برمی‌گردند. احتمالا به مدرسه می‌روند و بزهکار نیستند. گروه دوم نسبتا مستقل هستند و پیوندهای آنها با خانه در شرف از هم گسستن است. حضور آنها در مدرسه هم کم‌کم خاتمه پیدا می‌کند. در ادامه هم بزهکاری آنها شروع می‌شود.گروه سوم کودکان خانواده‌های خیابانی هستند که به همراه خانواده خود در خیابان زندگی و کار می‌کنند. وضعیت آنها با فقر گره خورده است و گروه چهارم نیز تماس خود را با خانواده قطع کرده‌اند و تمام وقت خود را در خیابان می‌گذرانند. بر اساس بررسی‌ها در ایران اغلب کودکان کار از دسته سوم هستند.
وضعیت کودکان کار در ایران
بر اساس آخرین سرشماری که در سال 95 در خصوص کودکان کار از سوی مرکز آمار صورت گرفته است، حدود یک میلیون کودک کار شناسایی شده‌اند. کودکان از بخش کشاورزی در روستاها گرفته تا کار در کارگاه‌های شهری و کار در خیابان‌ها مشغول فعالیت هستند.
در تهران به ازای هر ۵۳۰ نفر جمعیت، در تبریز به ازای هر ۱۶ هزار نفر جمعیت یک کودک کار وجود دارد. در سال گذشته ١٠٦٣ کودک خیابانی و کار در شهرستان کرمان شناسایی شدند. در استان البرز درسال‌های ۹۶ و ۹۷ و سه ماهه اول ۹۸ تعداد ۹۳۰ مورد کودک کار و خیابان در مراکز تحت نظارت اداره کل بهزیستی پذیرش شده‌اند. در یزد ۷۵۹ کودک کار و خیابانی از سال ۹۲ تا پایان سال ۹۷ در مراکز بهزیستی یزد پذیرش شدند و در استان خوزستان نیز کودکانی که توسط بهزیستی شناسایی و شناسنامه‌دار شده اند و برای آنها پرونده تشکیل شده است، تقریبا ۵۶۰ نفر هستند که همه آنها خانواده دارند و تنها ساعاتی از روز را در خیابان‌ها کار می‌کنند.
به گفته وحید قبادی دانا، رئیس سازمان بهزیستی کشور 80 درصد جمعیت کودکان کار مهاجر هستند، اما برخی از این کودکان متعلق به خانواده‌های ایرانی هستند و دلیل این پدیده را هم مشکلات اقتصادی یا فرهنگی عنوان کرد.
مسئولیت قانونی در قبال کودکان کار
به اعتقاد فعالان حقوق کودکان مهاجر بودن اکثر این کودکان مسئولیتی از دوش مسئولان کشور برای مقابله با این پدیده برنمی‌دارد.
براساس ماده 32 پیمان‌نامه حقوق کودک که در سال ۱۹۸۹ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید، دولت‌های عضو موظف شدند تا با هرگونه سوءاستفاده و بهره‌کشی اقتصادی از کودکان مقابله کرده و زمینه‌های رشد ذهنی، جسمی، روانی، و اجتماعی تمام کودکان را فراهم کنند. البته علاوه بر این، پیمان نامه حقوق کودک وکنوانسیون ۱۳۸ «حداقل سن کار کودکان» مصوب ۲۶ ژوئن ۱۹۷۳ و کنوانسیون ۱۸۲ «ممنوعیت بدترین اَشکال کار کودکان» مصوب ژوئن ۱۹۹۹ از اقدامات موثر بین‌المللی بوده است. ایران نیز سال 1370 پیمان جهانی حقوق کودک را امضا کرد و در اسفند سال ۱۳۷۳ مفاد پیمان‌نامه به تصویب مجلس رسید.
کودکان به شکل غیرمستقیم از تغییرات اجتماعی-اقتصادی این روزها آسیب‌های جدی دیده‌اند. این تغییرات عمدتا به دلیل اقداماتی است که دولت‌ها برای کنترل اپیدمی ازجمله قرنطینه و فاصله‌گذاری فیزیکی وضع کرده‌اند
علاوه بر این طبق ماده ۷۹ قانون کار، «به کار گماردن افراد کمتر از ۱۵ سال تمام (پسر و دختر) ممنوع است. کارفرمایانی که افراد کمتر از ۱۵ سال را به کار بگمارند، مستوجب مجازات خواهند بود. ضمنا باید کودکان را به کاری گماشت که برای او زیان آور نباشد. البته طبق ماده ۱۸۸ قانون کار، «کارگران کارگاه‌های خانوادگی که انجام کار آنها منحصرا توسط صاحب کار، همسر و خویشاوندان نسبی درجه یک انجام می‌شود، مشمول مقررات قانون کار نیستند.»
اما قانون حمایت از کودکان و نوجوانان که به تازگی مورد تایید شورای نگهبان قرار گرفت ضمن تعیین وظایف والدین برای تامین امکانات لازم برای تحصیل فرزندانشان و ممانعت از بروز خطرهای ناشی از فقر شدید، آوارگی، پناهندگی، مهاجرت یا بی‌تابعیتی، مجازات‌هایی را از جزای نقدی درجه هفت و برای مراتب بعدی به جزای نقدی درجه شش برای والدینی که از اجرای این قانون استنکاف کنند در نظر گرفته است، همچنین این قانون شرایط نگهداری کودکان کار دارای سرپرست در مراکز تحت پوشش بهزیستی را نیز فراهم کرده است. گرچه برخی معتقدند این قوانین به دلیل نداشتن ضمانت اجرایی و پیچیدگی‌های اقتصادی نمی‌تواند مشکلی از این دسته از کودکان رفع کند. به طوری که در سالهای گذشته هر از چندی شاهد ورود بهزیستی برای جمع آوری کودکان کار از خیابان‌ها بودیم که همواره با شکست مواجه شد.
فرشید یزدانی، مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق کودکان در همین باره به خبرگزاری ایلنا گفت: «کار کودکان زائده مناسبات اقتصادی و اجتماعی کلان است. وقتی نظام توزیع نامطلوب بودجه عمومی و ... داریم با معضل کودکان کار مواجه می‌شویم. معتقدم می‌توان حذف کار کودکان را به صورت گام به گام شروع کرد. برخی از سازمان‌های مردم‌نهاد شعار امسال را می‌خواستند در راستای حذف زباله‌گردی کودکان انتخاب کنند. معتقدم می‌توان با انتخاب چند مورد مانند حذف زباله‌گردی و حذف کولبری کودکان اقدامات مناسبی را در راستای حذف کار کودکان انجام داد».
کرونا و تشدید کار کودکان
با وجود تصویب این قانون، کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که بحران کرونا گرچه تبعات زیانبار حادی بر سلامتی کودکان کار نداشته اما منجر به فقر و بیشتر شدن کار و بهره‌کشی هرچه بیشتر از این کودکان شده است.
در همین باره دیروز در نشست تخصصی اینستاگرامی شبکه یاری کودکان کار که به مناسبت روز جهانی مبارزه با کار کودکان برگزار شد، مروئه وامقی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در خصوص وضعیت کودکان کار در بحران کرونا و تغییرات کرونا در وضعیت کار کودکان گفت: «خوشبختانه کودکان در مقایسه با بزرگسالان آسیب‌های سلامتی کمتری در بحران کرونا دیده‌اند. مواردی از ابتلای کودکان به کرونا که در کشورهای مختلف دنیا وجود داشته، اغلب در مورد کودکانی است که آسیب‌پذیری‌های قبلی داشته‌اند. اما این تمام واقعیت کرونا بر زندگی کودکان نیست. آنها به شکل غیرمستقیم از مسیر تغییرات اجتماعی-اقتصادی که بر زندگی آنها واقع می‌شود، آسیب‌های جدی دیده‌اند. این تغییرات عمدتا به دلیل اقداماتی است که دولت‌ها برای کنترل اپیدمی ازجمله قرنطینه و فاصله‌گذاری فیزیکی وضع کرده‌اند. این پیامدها ممکن است در زندگی کودکان در کوتاه مدت یا درازمدت اثرات زیادی داشته باشد».
خانواده‌هایی وجود دارند که از گذشته دچار مشکلات درآمدی جدی بوده‌اند و توان دوام آوردن در شرایط سخت اقتصادی برای مدت طولانی را ندارند. از همین رو تعداد زیادی از کودکان در این مدت وارد چرخه کار شدند که پیش از ایام کرونا کار نمی‌کردند
وی افزود: «خانواده‌هایی وجود دارند که از گذشته دچار مشکلات درآمدی جدی بوده‌اند و توان دوام آوردن در شرایط سخت اقتصادی برای مدت طولانی را ندارند. از همین رو تعداد زیادی از کودکان در این مدت وارد چرخه کار شدند که پیش از ایام کرونا کار نمی‌کردند. خانواده‌ها برای کسب درآمد سعی می‌کنند کودکی که قبلا اشتغال نداشته به کار بفرستند یا وارد مشاغلی شوند که برای این دوره و کمبودهای جدی خانواده درآمد بهتری داشته باشد اما با مخاطرات بیشتری همراه است. کارهایی مثل زباله‌گردی درآمد بیشتری دارد و افزایش زباله‌گردی می‌تواند از تبعات فشار اقتصادی بر خانواده‌ها در دوره کرونا باشد. فشار اقتصادی بر جنبه‌های دیگری از زندگی خانواده‌ها نیز موثر است که دسترسی آنها به خدمات سلامت، مراقبت‌های بهداشتی ازجمله آنها است».
دیدگاه تان را بنویسید