ایران سال نو میلادی را با عضویت در «بریکس» آغاز کرد
دست بسته پرسه‌زدن در بازارهای جهانی
طهمورث حسینی
ایران روز گذشته اعلام کرد که به صورت رسمی به عضویت در گروه اقتصادهای نوظهور جهانی موسوم به «بریکس» پیوسته است. سخنگوی وزارت امور خارجه نیز در یک نشست خبری گفت: «از امروز ایران عضو کامل گروه بریکس به شمار می‌رود».
ناصر کنعانی، افزود: «بریکس به‌عنوان سازوکار چندجانبه قطعاً فرصت‌های بیشتری را در حوزه مناسبات چندجانبه بین‌المللی در اختیار ایران قرار می‌دهد.»
مطالبه مشترک اعضای بریکس که یک چهارم ثروت جهان را تولید می‌کنند و ۴۲ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، «تعادل سیاسی و اقتصادی جهانی فراگیرتر به ویژه در مقابل آمریکا و اتحادیه اروپا» است و روسیه از آغاز سال میلادی جدید ریاست دوره‌ای بریکس را برعهده گرفته است.
بریکس چیست و چرا اهمیت دارد؟
بریکس شورای تجاری پنج کشوری است که در ابتدای قرن با سریع‌ترین رشد، اقتصادهای «نوظهور» بودند و اکنون دستکم یکی از آنها-چین- را باید قدرت اقتصادی تثبیت شده دانست تا نوظهور.
بریکس از کنار هم گذاشتن حرف اول نام این پنج کشور در زبان انگلیسی تشکیل شده، برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی.
نخستین بار وزیران خارجه چین، هند، برزیل و روسیه در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۰۶ دیدار کردند و اولین اجلاس رسمی سران در سال ۲۰۰۹ در روسیه برگزار شد. بر اساس بیانیه‌ای که روز دوشنبه در وب‌سایت کرملین منتشر شد، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه درباره آغاز ریاست روسیه بر این گروه گفت که حدود 30 کشور آماده پیوستن به بریکس هستند.
کارشناسان معتقدند که حضور ایران در بریکس بدون رفع تحریم‌ها اثربخش نیست و توان استفاده از مواهب این پیمان‌ها را ندارد و شبیه فوتبالیستی است که همیشه نیمکت‌نشین بوده و هرگز فرصت بازی پیدا نمی‌کند. در این زمینه ایران چاره‌ای ندارد جز اینکه در حاشیه، نظاره‌گر عملکرد میدانی چین، روسیه و آمریکا باشد
اعضای بریکس با پذیرش رسمی پنج کشورِ در حال توسعه عربستان، امارات، ایران، مصر و اتیوپی به استقبال سال ۲۰۲۴ میلادی رفتند. ۳۰ کشور دیگر هم به دنبال ورود به این بلوک هستند و انتظار می‌رود ۶ کشور در نشست سالانه آتی در روسیه به آن بپیوندند.
بریکس از جنبه‌های متعدد در دنیا حائز اهمیت است. از لحاظ مساحت جغرافیایی روسیه اولین، چین سومین، برزیل پنجمین، و هند هفتمین کشورهای بزرگ دنیا هستند و چین و هند به عنوان پرجمعیت‌ترین کشورهای دنیا در این بلوک قرار دارند.
کشورهای بریکس در مجموع، حدود 40 درصد جمعیت، نزدیک به یک‌چهارم تولید ناخالص ملی و حدود یک‌سوم خاک دنیا را تشکیل می‌دهند
حتی آفریقای جنوبی که کشور کوچکی در این جمع است، از نظر تولید ناخالص داخلی دومین اقتصاد بزرگ آفریقاست و ژوهانسبورگ، پایتخت آن بزرگترین و ثروتمندترین شهر این کشور، پایتخت اقتصادی آفریقا محسوب می‌شود.
کشورهای بریکس از مهمترین تولیدکنندگان کالا، خدمات و مواد خام در دنیا هستند و پیش‌بینی شده در آینده نه چندان دور بزرگترین شوند.
رئیس‌جمهور روسیه روز گذشته با اشاره به عضویت کامل ایران، مصر، امارات، عربستان سعودی و اتیوپی در سازمان بریکس؛ از نقش روزافزون این سازمان در امور جهانی اشاره کرد و گفت: به‌عنوان رئیس دوره‌ای بریکس به مواردی مانند تقویت تعاملات در حوزه‌های علوم، فناوری‌های پیشرفته، بهداشت و درمان و زیست‌محیطی در کنار دیگر زمینه‌های بالقوه برای همکاری بین اعضای این سازمان تاکید داریم.
استقبال ایران از عضویت در بریکس
سخنگوی وزارت خارجه در نشستی که بخش عمده آن به تبیین روابط خوب ایران با روسیه و چین اختصاص یافت، از آغاز فعالیت ایران در بریکس استقبال کرد و گفت که این پیمان با پیوستن اعضای جدید، در معادلات بین‌المللی نظم به وجود آورده است. کنعانی افزود: «ایران چندجانبه‌گرایی و استفاده از فرصت‌ها و ظرفیت‌های آن را با جدیت مورد پی‌گیری قرار داد و بریکس به‌عنوان سازوکار چندجانبه قطعا فرصت‌های بیشتری را در حوزه مناسبات چندجانبه بین‌المللی در اختیار ایران قرار می‌دهد.»
مقامات ایران یکی از مواهب پیوستن به پیمان بریکس را حرکت به سوی دلارزدایی اعلام کرده‌اند. اما اعضای بریکس در مورد دلارزدایی با هم اتفاق‌نظر ندارند و با توجه به سیاست‌های کنترلی چین بر سرمایه و اعمال محدودیت بر قابلیت تبدیل ارز، مشخص نیست که بتواند به‌عنوان واسطه‌ای برای معاملات بین‌المللی ارز خارجی عمل کند
علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه هم اعلام کرد: ایران مانند سایر اعضای گروه بریکس در زمینه دلارزدایی از مبادلات تجاری، اقتصادی و مالی در داخل گروه اقتصادهای نوظهور بزرگ فعالیت خواهد کرد و برخی تلاش‌‌ها نیز در حال انجام است. وی ادامه داد: در چارچوب این سازمان، ماموریت‌‌ها و فعالیت‌های مشترک زیادی با سایر اعضای بریکس در نظر گرفته شده که یکی از مهمترین آنها دلارزدایی از مبادلات تجاری و اقتصادی و همکاری‌های مالی بوده و امید است برای دسترسی به این هدف این فعالیت‌ها تقویت و گسترش یابد.
پیش از این «محمد جمشیدی»، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور هم در صفحه شخصی خود در ایکس نوشت: عضویت دائم در گروه اقتصادهای نوظهور جهانی یک پیشرفت تاریخ‌ساز و موفقیت استراتژیک برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.
بریکس بدون رفع تحریم، فوتبالیست نیمکت نشین
در اینکه بریکس می‌تواند به عنوان یک پیمان اقتصادی در دنیا نقش‌آفرینی کند، اتفاق‌نظر وجود دارد؛ اما آیا این نقش‌آفرینی برای ایران به میزان دیگر اعضا است؟
محسن جلال‌پور از اعضای اتاق بازرگانی معتقد است: «پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای و گروه بریکس دقیقا شبیه راه‌یافتن باشگاه‌های ایرانی به رقابت باشگاه‌های آسیایی است. ابتدا خوشحالمان می‌کند؛ اما بعد به حسرتی بزرگ تبدیل می‌شود. تحریم طولانی‌مدت که تبدیل به یک تعادل شوم در کشور شده و منافع گروه‌های زیادی را تقویت کرده است، اجازه نمی‌دهد حتی با یک کشور متوسط همسایه مبادله داشته باشیم، آن‌وقت، هم‌گروه شدن با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای یا گروه بریکس چه منافعی برایمان دارد؟»
محمود سریعالقلم؛ نظریه‌پرداز و استراتژیست هم برای این اینگونه عضویت ایران چندی پیش مثال ورزشی زده بود: «عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای و بریکس شبیه فوتبالیستی است که همیشه نیمکت‌نشین است و هرگز فرصت بازی پیدا نمی‌کند. در این زمینه سیاسی، ایران چاره‌ای ندارد جز اینکه در حاشیه، نظاره‌گر عملکرد میدانی چین، روسیه و آمریکا باشد.»
سریعالقلم ایده دلارزدایی که دولت از پیوستن به بریکس مطرح کرده را هم زیر سوال برده و گفته بود: «درخصوص دلارزدایی؛ حتی اگر عملی‌بودنش را در نظر نگیریم، باید گفت که اعضای بریکس در مورد دلارزدایی با هم اتفاق‌نظر ندارند. با توجه به سیاست‌های کنترلی چین بر سرمایه و اعمال محدودیت بر قابلیت تبدیل ارز، مشخص نیست که بتواند به‌عنوان واسطه‌ای برای معاملات بین‌المللی ارز خارجی عمل کند »
محسن جلال‌پور هم مساله رفع تحریم‌ها را یکی از اصلی‌ترین موانع استفاده از موهبت حضور در بریکس می‌داند: «روابط ما حتی با همسایگان بر پایه قواعد دیپلماتیک نیست. شخصا زمانی از پیوستن ایران به بریکس خوشحال می‌شوم که پیش از آن، اخبار مثبتی از مذاکرات برای رفع تحریم‌ها شنیده باشم و زمانی دل به چنین اخباری می‌بندم که همزمان، نسیم آزادسازی اقتصادی را در داخل کشور احساس کنم و صدای پای بهبود در سیاستگذاری اقتصادی را بشنوم.»
این فعال اقتصادی تاکید می‌کند: «حتی اگر روزی اعلام کنند که ایران را در گروه 7 پذیرفته‌اند، آیا بدون رفع تحریم‌ها قادر به تجارت خواهیم بود؟»
با بریکس انتخابات پرشور می‌شود؟
عملکرد دولت انقلابی ابراهیم رئیسی به گونه‌ای بوده که در روزهایی منتهی به انتخابات حتی اصولگرایان نیز برای به دست آوردن حداقل پایگاه رای تلاش می‌کنند به نقد دولت بپردازند.
دولت هم در تلاش نافرجامی دنبال دستاوردسازی و کارآمد نشان دادن خود است. موضوعی که مردم تاکنون نتوانسته‌اند با آن ارتباطی برقرار کنند.
شاید به همین دلیل است که محمد مهاجری، فعال سیاسی به طعنه به دولت می‌گوید که تنها راه افزایش مشارکت در انتخابات مجلس استعفای رئیسی و کاندیداتوری مجدد با پشتوانه دستاوردهایی چون پیوستن به شانگهای و بریکس است: «چه هیزمی باید در تنور انتخابات ریخت تا گرم شود؟ فقط یک راه می‌ماند و آن حضور پرشور آقای رئیسی در انتخابات است. چگونه؟ به همین سادگی که ایشان از سمت خود استعفا دهد و انتخابات ریاست جمهوری همزمان با انتخابات مجلس برگزار شود. شخص آقای رئیسی هم مجدداً نامزد شود و با چند نامزد دیگر رقابت کند. اصلاً هم نگران برد خودش نباشد؛ چون پیوستن ایران به بریکس و شانگهای و رشد شدید اقتصادی و کاهش تورم و افتتاح هزاران پروژه عمرانی و غش و ریسه رفتن همسایگان برای برقراری رابطه با ما و بی‌اثر شدن تحریم‌ها و... همگی پیروزی درخشان ایشان را در انتخابات تضمین می‌کند، به‌طوری‌که سید محرومان این بار مشت محکم‌تری بر دهان حریفان و رقیبان می‌کوبد و همه را ناک‌اوت می‌کند و با رأی بسیار بالاتری روانه
پاستور می‌شود.»
به نظر می‌رسد سیاست خارجی اتخاذ شده توسط دولت در سال‌های گذشته و فرصت‌سوزی در رفع تحریم‌ها موجب شده که کشور دست بسته در بازارهای جهانی پرسه بزند.
دیدگاه تان را بنویسید