رویافروشی به مردم

رضا اسدآبادی

پس از قطعی شدن افزایش سن و سابقه بازنشستگی، شاهد گسترش تبلیغات شرکت‌های مختلف خصوصی و تجاری بیمه‌ای در کشور درباره انواع و اقسام بیمه‌های بازنشستگی هستیم و شرکت‌های خصوصی و نیمه‌خصوصی زیادی، وعده بازنشسته کردن مشتریان خود را می‌دهند.

اما این تبلیغات تا چه حد واقعی است و آیا بیمه‌های خصوصی می‌توانند جایگزین بیمه‌های اجتماعی شوند؟ آیا واقعا امکان بازنشستگی افراد با پرداخت ۳، ۷ یا ۱۰ سال حق بیمه توسط برخی شرکت‌های بیمه‌گر خصوصی وجود دارد و این شرکت‌ها با چه فرمولی به چنین گزینه‌هایی برای پیشنهاد به مشتریان خود می‌رسند؟

تبلیغاتی که از اساس کذب است

«مهرداد دارانی» عضو کمیته بیمه و تامین اجتماعی خانه کارگر در این ارتباط می‌گوید: در ایران ۲۹ شرکت بیمه تجاری خصوصی یا نیمه‌خصوصی داریم که هیچ‌کدام سازمان بیمه‌گر حمایتی نیستند بلکه با هدف کسب سود، بسته‌های مختلف بیمه‌ای را به مشتریان خود می‌فروشند.

وی افزود: طرح‌های بیمه‌ای آنها مانند بیمه عمر، بیمه جهیزیه، بیمه ثروت و حتی بیمه بازنشستگی، طرح‌های واقعی نیستند بلکه طرح‌های بازخریدی است که با سرمایه‌گذاری پول افراد انجام می‌شود. شما مبلغی را به صورت ماهانه یا سالانه پرداخت می‌کنید و برخی خدمات بیمه مکمل داده می‌شود. پولی که شما به شرکت بیمه‌گذار تجاری و خصوصی می‌دهید، بخشی از آن به ذخیره ریاضی بدل می‌شود که همان ارزش بازخریدی پول شماست. بخش دیگر کارمزد هزینه‌های جاری شرکت بیمه بوده و بخش دیگر هم هزینه‌های مکمل مثل بیمه ازکارافتادگی و... است. البته بیمه مکمل یک بیمه خصوصی شرایط بسیار سخت‌تری برای ازکارافتادگی در نظر می‌گیرد و با تامین اجتماعی قابل قیاس نیست.

دارانی تصریح کرد: هر کدام از گزینه‌های بیمه‌های مکمل مثل ازکارافتادگی، درمان و... که به قرارداد بیمه‌شده با بخش خصوصی برای بازنشستگی اضافه شود، از مبلغ ذخیره ریاضی افراد کسر می‌شود و آن مبلغ کسر شده در پایان یک دوره ۱۰ یا ۲۰ ساله در نهایت پرداخت می‌شود. البته نرخ سود شرکت‌های بیمه نیز مصوب بیمه مرکزی است. دو سال اول برای مبلغ جمع شده از بیمه‌گذار تنها باید ۱۶درصد مشمول سود، دو سال دوم ۱۳درصد سود و دو سال سوم نیز باید ۱۰درصد سود از پول بیمه‌گذار محاسبه شود.

حقوق بازنشستگی در قراردادهای خصوصی همان سود پول است

عضو کمیته بیمه و تامین اجتماعی خانه کارگر تاکید کرد: وقتی در چهارچوب چنین قراردادی بیمه می‌شوید تا به صورت بازنشستگی بعدا پول دریافت کنید، در حقیقت دارید صرفاً سود پول خودتان را می‌گیرد. این درحالی است که شما در همان سال اول بازنشستگی نیز می‌توانید کل پول خودتان را یک‌جا بگیرید و وقتی به صورت بازنشستگی قرارداد می‌بندید، شرکت بیمه با سود پول خودتان به شما حقوق بازنشستگی می‌دهد.

وی اضافه کرد: اینجا با نوعی بیمه تجاری مواجه هستیم که هیچ ربطی به بازنشستگی ندارد. شما سرمایه‌ای را به مرور برای شرکتی ایجاد کردید که آن شرکت سود آن سرمایه را برای شما به عنوان حق بازنشستگی به مرور واریز می‌کند. اگر ارزش کل بیمه‌نامه یک میلیارد تومان باشد، این پول در شرکت بیمه جمع شده و شرکت با آن کار اقتصادی می‌کند و سودش را در دوران بازنشستگی ماهیانه به شما می‌دهد!

دارانی با بیان اینکه «هنوز در کشور ما صندوق بیمه‌ای خصوصی ایجاد نشده که مخصوص کار بازنشستگی باشد»، گفت: در کشورهای دیگر این نهاد وجود دارد که یک بیمه پایه اجتماعی با ماهیت حمایتی از سوی دولت کنترل می‌شود. ماخذ آن صندوق‌های حمایتی درصدی از پرداختی کارگر، کارفرما و سهم دولت به عنوان حق بیمه است. این صندوق‌ها عین تامین اجتماعی خودمان است. چنین صندوق‌هایی تعهد می‌کنند که یک میزان حداقلی از حقوق را به عنوان مستمری برای بازنشسته واریز کنند و حمایت‌های ازکارافتادگی نیز بدهند. در کنار این صندوق‌های مکمل، بخش خصوصی وجود دارد و در واقع دولت به وظیفه خود در قبال بیمه اولیه عمل کرده و صندوق‌های مکمل تجاری پس از آن وارد می‌شوند.

حیدری: کشورهای شیلی، یونان و آرژانتین کلیه مناسبات بیمه‌ای و بازنشستگی خود را به بخش مکمل و برمبنای حق بیمه به حوزه بیمه‌های تجاری سپردند که همگی به بحران‌های شدید و اعتراضات گسترده منجر شد

وی ادامه داد: ما آن نظام سه‌لایه تامین اجتماعی را به صورت تفکیک شده و کامل شامل لایه حمایتی، امدادی و مکمل نداریم و تا وقتی آن نظام سه‌لایه که پایه شکل‌گیری یک نظام بهینه تامین اجتماعی است را نداشته باشیم، زیرساخت ورود بیمه‌های مکمل شرکت‌های بیمه‌گر خصوصی و تجاری وجود نخواهد داشت.

دارانی با تاکید بر اینکه «نباید میان بیمه‌های عمر و پس‌انداز و بیمه بازنشستگی مکمل، خلط مبحث گرفته و این دو یکسان فرض شوند»، گفت: محاسبات آکچوئری صندوق‌های بیمه‌ای که می‌خواهند بیمه بازنشستگی مکمل ارائه دهند، با آنچه امروز می‌بینیم متفاوت است. فرض کنید که در این صندوق‌ها اگر بخواهید بازنشست شوید، حداقل باید به سن ۵۰ سال برسید. این درحالی است که ما در یک اقتصاد تورمی زندگی می‌کنیم که باعث می‌شود در این اقتصاد اگر فرد به جای بیمه شدن در این شرکت‌ها، پول خود را در بانک‌ها به صورت بلندمدت ویژه بگذارد، بیشتر سود خواهد کرد!

نیاز مردم به بازنشستگی، سودجویی را افزایش می‌دهد

این کارشناس تامین اجتماعی با اشاره به اینکه در این شرکت‌ها سود، محور تمامی عملیات‌هاست، بیان کرد: مثلا در محاسبه بیمه عمر، بیمه حوادث و... شرکت بیمه با تورم و با تغییر قیمت شتر که مبنای تعریف دیه یک انسان است، پیامی به شما می‌دهد که نرخ شتر تغییر کرده و شما باید متمم یا اصلاحیه‌ای به نرخ اولیه‌ای که بیمه کردید، مقرر کنید! بر این مبنا می‌توان حدس زد که در این اقتصاد بی‌ثبات تورمی مثل ایران، این شرکت‌ها در دوران بازنشستگی چگونه با مشتریان خود حساب و کتاب خواهند داشت! لذا نباید به راحتی فریب تبلیغات را خورد. با توجه به محدودیت‌های بیمه مرکزی اصلا این تبلیغات قابل تحقق نیست و به نظر می‌رسد با توجه به نیاز به وجود آمده در جامعه پس از افزایش سن بازنشستگی، این تبلیغات رشد یافته است.

زیرساخت‌های بیمه‌ مکمل بازنشستگی مهیا نیست

«علی حیدری» عضو سابق هیات مدیره تامین اجتماعی و کارشناس حوزه بازنشستگی نیز در رابطه با موضوع بیمه‌های مکمل توضیح داد: به صورت تاریخی نظام‌های تامین اجتماعی و بازنشستگی در جهان به دو پارادایم اصلی نظام بیمه و بازنشستگی مالیات‌محور (بیویریجی) و نظام حق بیمه محور (بیسمارکی) تقسیم می‌شود که دومی حدود یک قرن در کشور ما حاکم است.

وی با بیان اینکه در سیستم حق بیمه محور (بیسمارکی) محاسبه مزایای دریافتی افراد بر مبنای نسبت حق بیمه پرداختی افراد در سنوات مختلف محاسبه می‌شود، گفت: نظام حق بیمه محور رفته‌رفته به این سو حرکت کرد که برای مدیریت صندوق‌ها بر مبنای نظام چندلایه تامین اجتماعی عمل شود یعنی در سطوح پایین از طریق منابع عمومی و انفال اقدام به تامین حداقلی افراد می‌شود. در سطوح میانی و بالا نیز از بیمه‌های مکمل که بر مبنای میزان پرداخت حق بیمه معین استفاده می‌شود. در این لایه حق بیمه‌ها سرمایه‌گذاری می‌شود و هرچه سود محقق شد، بعداً به فرد پرداخت می‌شود.

در یک اقتصاد تورمی زندگی می‌کنیم که باعث می‌شود در این اقتصاد اگر فرد به جای بیمه شدن در این شرکت‌ها، پول خود را در بانک‌ها به صورت بلندمدت ویژه بگذارد، بیشتر سود خواهد کرد

حیدری با تاکید بر اینکه امکان تحقق بیمه‌های مکمل و تجاری در لایه‌های بالا منوط به برقراری لایه حمایتی در پایین است، تصریح کرد: در لایه‌های حمایتی مثل تامین اجتماعی خودمان، صرف‌نظر از میزان حق بیمه پرداختی، نظام بازنشستگی و دولت موظف است حداقلی از معیشت را بر مبنای شرایط روز به بازنشسته پرداخت کند. مثلا طبق ماده 111 قانون تامین اجتماعی، فرد هر میزان حق بیمه پرداخت کرده باشد، در صورت بازنشستگی (ولو با کمتر از 30 سال) باید از حداقل معیشت مطابق با نرخ تورم موجود و قدرت خرید لازم بهره‌مند شوند.

شیلی، یونان و آرژانتین این بیراهه را پیشتر پیموده‌اند

عضو سابق هیات مدیره سازمان تامین اجتماعی تاکید کرد: در جهان تجربیاتی وجود داشته که برخی کشورها کلیه مناسبات بیمه‌ای و بازنشستگی خود را به بخش مکمل و برمبنای حق بیمه به حوزه بیمه‌های تجاری سپردند که ازجمله آنها یونان، شیلی و آرژانتین بودند که همگی به بحران‌های شدید و اعتراضات گسترده برخوردند. آنها عمدتا مجبور شدند که برای مهار بحران به نظامات چندلایه بازگردند.

وی با بیان اینکه تامین اجتماعی باید دارای سه لایه «امداد اجتماعی، حمایت اجتماعی و بیمه‌های اجتماعی» باشد، گفت: این سه لایه باید از یکدیگر تفکیک شده باشد. یکی از مشکلات تامین اجتماعی ما نیز همین است که این سه لایه از هم جدا نشده است. برای مثال دستگاه‌های متولی حوزه امدادی همزمان کار حمایتی نیز می‌کنند و دستگاه‌ها و نهادهای حمایتی، کار بیمه اجتماعی می‌کنند و همزمان سازمان تامین اجتماعی نیز در هر سه لایه حضور دارد. این روند با توجه به ابلاغیه رهبری در اردیبهشت سال گذشته باید مورد اصلاح و بازبینی قرار بگیرد و لایه‌بندی به دقت انجام شود.

وی با بیان این نکته که در لایه بیمه‌های اجتماعی نیز سه سطح «بیمه پایه، بیمه مازاد و بیمه مکمل» وجود دارد، اظهار کرد: بدون داشتن بیمه پایه مناسب و قوی، دو سطح بعدی مازاد و مکمل نمی‌توانند وظایف مربوط به این حوزه را انجام دهند و توان اینکه از عهده خدمات بازنشستگی برآیند را ندارند.

فروش بیمه بازنشستگی

 توسط شرکت‌های بیمه‌گر تجاری کذب است

حیدری ادامه داد: طبق قانون نظام جامع رفاه در سال 80 سه لایه‌بندی نظام تامین اجتماعی باید صورت می‌گرفت که پس از آن متاسفانه متولیان چنین اتفاقی نیفتاد و هنوز هم نهادهایی که ماهیتا بیمه‌ای هستند، کار حمایتی می‌کنند و نهادهایی که حمایتی هستند، حوزه امدادی و بیمه‌ای را نیز پوشش می‌دهند.

این کارشناس حوزه تامین اجتماعی با تاکید بر اینکه «شرایط و زیرساخت‌های گسترش بیمه‌های مکمل و ورود بیمه‌های تجاری به حوزه بازنشستگی وجود ندارد»، گفت: چون نظام چندلایه ما محقق نشده و سطح پایه هنوز پوشش کاملی را انجام نداده، می‌توان گفت که امکان ارائه خدمات بازنشستگی توسط بیمه‌های تجاری و تحقق بیمه‌های مکمل وجود نداشته و زیرساخت‌های آن مهیا نیست و از همین منظر می‌توان تبلیغات برای فروش بیمه بازنشستگی توسط شرکت‌های بیمه‌گر تجاری را تبلیغاتی کذب خواند!