مشاغلی برای کسـب پول توجیبی

رضا اسدآبادی

موضوع کاهش نرخ بیکاری در کشور و افزایش اشتغال بر مبنای وعده اشتغال سالی یک میلیون نفر مدت‌هاست به یکی از موارد قابل بحث اقتصادی بدل شده است. برخی از کارشناسان، آمارهای ادعایی دولت را می‌پذیرند و برخی نیز در نحوه ارائه آن (و نه اصل محاسبات) تشکیک می‌کنند. اخیرا نیز مرکز آمار ایران با اعلام آمار ۷.۹درصدی نرخ بیکاری که در چهار دهه گذشته و پس از جنگ تحمیلی بی‌سابقه بوده، بسیاری از تحلیل‌گران را شگفت‌زده کرد.

با روی کار آمدن دولت سیزدهم پس از وعده ابراهیم رئیسی مبنی بر عزم دولت برای ایجاد سالانه یک میلیون شغل جدید در اقتصاد، دولت عزم خود را جزم کرد تا نشان دهد نرخ اشتغال افزایش یافته و در مقابل از میزان بیکاری کاسته شده است.

بخشی از آمار حاصله برای دولت سیزدهم، نه ایجاد اشتغال مولد جدید صنعتی که بازگشت مشاغل از بین رفته دوران کرونا و فیلترینگ است که خود را امروز در قالب اعداد نشان می‌دهد

در این مسیر، آمار افزایش جمعیت شاغلین مشاغل خانگی در کشور طی دو سال اخیر و نیز رفع همه‌گیری کرونا که بسیاری از مشاغل خدماتی را از بین برده بود به مدد دولت آمد. این درحالی است که به اعتراف خود دولت، بخشی از آمار اشتغال مشاغل خانگی جدید نیست و تنها در این دولت مورد شناسایی واقع شده است.

در این میان اقتصاددانان منتقد، نسبت نرخ حداقل سرمایه‌گذاری لازم برای ایجاد یک شغل را معیاری برای راستی‌آزمایی آمار دولت معرفی می‌کنند اما دولت بر این عقیده است که با نرخ بسیار کمتری اشتغال را تقویت کرده و از نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان و جوانان، کاسته است. به گفته «منصور ایزدی» کارشناس اقتصادی و تحلیل‌گر بازار سرمایه، تعداد مشاغل در بخش دولتی به دلیل کوچک‌سازی دولت و همچنین سخت‌گیری‌ها در بخش استخدامی در دولت جدید و بحث برکناری جمعی از پرسنل وزارت علوم و وزارت آموزش پرورش و شهرداری و هلال احمر طی یک سال اخیر، باید در بخش دولتی و عمومی غیردولتی کاهش یافته باشد. اذعان دو وزارتخانه آموزش و پرورش و علوم به بحث کمبود نیرو می‌تواند شاهد گویایی بر این ادعا باشد.

از سوی دیگر، آنچه در بخش خصوصی دیده می‌شود، گلایه دائم بخش خصوصی و گاه اعتراف مسئولان وزارت کار مبنی بر کمبود نیرو در بخش صنعتی به ویژه در شهرک‌های صنعتی کشور است. عمده کارفرمایان بخش خصوصی به دلیل آنچه کمبود دستمزد انتظاری و سختی کار و نبود مهارت می‌نامند، معتقدند که ظرفیت تولید بسیار بیشتر از نیروی متقاضی کار در این بخش است. این درحالی است که در گزارش مرکز آمار ایران، آمده است که بیش از ۳۷۰هزار فرصت شغلی در بخش صنعت طی نیم‌سال نخست سال ایجاد شده است.

مشاغلی مثل پخش تراکت، ویزیتوری و امثال آن درآمد ساعتی داشته و پایدار نیستند. این مشاغل که به‌صورت گسترده وجود دارند، ارزش افزوده‌ای در اقتصاد ایجاد نمی‌کنند و تولید را افزایش نداده نمی‌دهند

فریب آمار بیکاری و اشتغال را نخورید

«وحید شقاقی» استاد اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به گزارش اخیر مرکز آمار در مورد رکورد زدن کاهش نرخ بیکاری اظهار کرد: باید نگران باشیم که دولتمردان فریب آمار و اعداد اعلام شده در مورد بیکاری و اشتغال را نخورند و احساس خطر کنند زیرا جامعه نگرش خود را نسبت به آمارها دارد.وی افزود: تا زمانی که نرخ سرمایه‌گذاری خالص افزایش قابل ملاحظه‌ای نیابد، اشتغال رشد نخواهد کرد. اشتغال جدید و ایجاد آن تابع تشکیل سرمایه ثابت جدید و افزایش سرمایه‌گذاری خالص است.این کارشناس اقتصادی ادامه داد: در اقتصاد ایران به دلیل تداوم مسائل نااطمینانی و ریسک، هنوز با افزایش انگیزه سرمایه‌گذاری مواجه نیستیم لذا دولت به جای تلاش روی ایجاد اشتغال، باید شرایط سرمایه‌گذاری را فراهم کند.

رشد مشاغل سطح پایین  در کشور

شقاقی تصریح کرد: یکی از دلایل بالا نشان داده شدن نرخ اشتغال در سال‌های اخیر، افزایش اشتغال‌های غیررسمی، پاره‌وقت و سطح پایین است. مواردی چون کار روی رمزارزها، کار کوتاه‌مدت روی بستر پلتفرم‌ها و سایر مشاغل ناپایدار خدماتی ازجمله این موارد است که شاید تنها بخشی از اصطلاحاً پول توجیبی یک دانشجو را تامین کند.وی ادامه داد: شغل‌های سطح پایین دم‌دستی، ناپایدار و بسیار پاره‌وقت، به دلیل افزایش همین نااطمینانی و فقدان سرمایه‌گذاری گسترش یافته‌اند. برای مثال یک فرد تحصیل‌کرده دانشگاهی که هیچ شغل متناسب با دانش خود در بازار کار پیدا نمی‌کند، وارد مشاغل کوتاه‌مدت واسطه‌ای می‌شود و به نقطه‌ای می‌رسد که فرد درآمد دارد اما هیچ شغل مشخصی را دارا نیست. بخش قابل ملاحظه‌ای از این جمعیت جوان بخشی از زمان فراغت خود را روی وسیله نقلیه پدر یا بستگان خود به‌صورت اینترنتی کار می‌کند.

شقاقی تاکید کرد: بسیاری از مشاغل دیگر مثل پخش تراکت، ویزیتوری و امثال آن نیز درآمد ساعتی دارد و به هیچ‌وجه پایدار نیست. این مشاغل که به‌صورت گسترده وجود دارند، هیچ نوع ارزش افزوده‌ای در اقتصاد ایران ایجاد نمی‌کنند و تولید را افزایش نداده و به همین دلیل است که به‌رغم آمارهای مثبت رشد اشتغال باز هم با تورم و مشکلات ساختاری حل نشده مواجه هستیم.این استاد دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به مشکلات پساکرونا گفت: در دوران کرونا بسیاری از مشاغل از بین رفتند. همچنین در ابتدای شروع کرونا مسأله فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی باعث شد که حدود یک میلیون شغلی که در بستر آنها و به طور مستقیم وجود داشت، از بین رفتند. در ادامه شاهد این هستیم که بسیاری از این مشاغل با پایان کرونا و همچنین با رواج و گسترش مسیرهای دورزدن فیلترینگ آرام‌آرام به عرصه بازگشتند و بخشی از آمار حاصله برای دولت سیزدهم، نه ایجاد اشتغال مولد جدید صنعتی که بازگشت همان مشاغل از بین رفته دوران کرونا و فیلترینگ است که خود را امروز در قالب اعداد نشان می‌دهد.