تغییر نام «اخراج» به «تعدیل» برای فرار از قانون
مستمری بیکاری حق تمامی کارگران بیمه‌شده است
نسرین هزاره مقدم
بیمه بیکاری، از بدیهی‌ترین و ابتدایی‌ترین حقوق هر کارگر بیمه‌شده است. البته ابتدا باید چتر بیمه تامین اجتماعی تا آن اندازه گسترده شود که حدود 10میلیون کارگر غیررسمی و بیمه‌نشده در کشور نداشته باشیم (آماری که دو سال پیش، علی ربیعی، وزیر کار وقت در ارتباط با گستره وسیع اقتصاد غیررسمی در ایران طرح کرد) و بعد از آن باید چتر بیمه بیکاری تا حدی گسترده شود که هر کارگر بیکارشده، یک ماه بعد از بیکار شدن بتواند از مقرری مکفی بیکاری بهره‌مند شود.
اگر یک کارگر، ماهانه سه میلیون تومان حقوق داشته باشد، هر ماه سه درصد از دریافتی خود یعنی حدود ۹۰هزار تومان را بابت بیمه بیکاری به حساب صندوق تامین اجتماعی واریز می‌کند. بنابراین یک کارگر هر سال حداقل یک میلیون و ۸۰هزار تومان بابت بیمه بیکاری واریز می‌کند و اگر این کارگر 10 سال بعد از اشتغال بیکار شده باشد، در این 10 سال، 10میلیون و ۸۰۰هزار تومان فقط بابت بیمه بیکاری به حساب صندوق بیکاری تامین اجتماعی واریز کرده است. چنین کارگری باید بتواند خیلی راحت از مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند شود چراکه پرداخت این مقرری قبل از هر چیز، از محل ذخایر انباشته سالیان خودش است، یعنی این کارگر سال‌ها بابت بیکاری ناخواسته مبلغی را در یک صندوق پس‌انداز کرده و لاجرم بعد از بیکار شدن باید بتواند از همین محل، ماهانه برداشت کند تا زندگی‌اش به مشکل برنخورد.
فقط یک میلیون بیکارشده کرونا توانسته‌اند سه ماه مقرری بیکاری بگیرند که متوسط مبلغ آن یک میلیون تومان بوده و سایر بیکارشدگان در چند ماه گذشته موفق به دریافت مقرری بیکاری نشده‌اند
با این حال امسال نه تنها تاخیر طولانی در پرداخت مقرری بیکاری، بیکارشدگان در سال جاری و بعد از وقوع بحران کرونا را به ستوه آورده (بیکارشدگانی هستند که از میانه اردیبهشت ماه برای دریافت مقرری بیکاری ثبت‌نام کرده‌اند اما هنوز پرداخت مقرری به آنها برقرار نشده است) و این تاخیرها، چند صد هزار بیکارشده را در شرایط فقدان فرصت‌های شغلی جدید، دچار مشکلات اساسی کرده، بلکه گستره پوشش بیمه بیکاری نیز دچار کاستی‌های اساسی است. به واقع نه تنها باید کارگرانی که در تعبیر قانون بیمه بیکاری، متحمل «بیکاری غیرارادی و ناخواسته» شده‌اند، بتوانند مقرری بیکاری بگیرند، بلکه همه بی‌ثبات‌کاران و افرادی که گاهی به دلیل عدم تمدید قراردادهای شغلی، تعدیل می‌شوند نیز باید بتوانند از مقرری بیکاری استفاده کنند. البته امروزه در ادبیات حاکم و در فضای موقتی‌سازی شده روابط کار، به اخراج ناشی از عدم تمدید قرارداد موقت به جای اخراج ناخواسته، تعدیل ناشی از عدم نیاز کارفرما می‌گویند اما در کارگاه‌هایی که ماهیت کار در آنها مستمر و دائم است، نه تنها عقد قرارداد موقت براساس ماده هفت قانون کار غیرقانونی است، بلکه هر نوع تعدیلی، مصداق اخراج است و کارگر اخراج شده، «غیرارادی و ناخواسته» بیکار شده و لاجرم باید بتواند خیلی ساده مقرری بیکاری را یک ماه بعد از بیکار شدن دریافت کند. ماده یک قانون بیمه بیکاری در این باره می‌گوید: کلیه مشمولین قانون تأمین اجتماعی که تابع قوانین کار و کار کشاورزی هستند مشمول مقررات این قانون هستند.
تبصره- گروه‌های زیر از شمول مقررات این قانون مستثنی هستند:
1. بازنشستگان و ازکار افتادگان کلی
2. صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بیمه‌شدگان اختیاری
3. اتباع خارجی
ماده دوم همین قانون، شرایط دریافت مقرری بیکاری را مشخص کرده است. این ماده قانونی می‌گوید: بیکار از نظر این قانون بیمه‌شده‌ای است که بدون میل و اراده بیکارشده و آماده کار باشد.
تبصره ۱- بیمه‌شدگانی که به علت تغییرات ساختار اقتصادی واحد مربوطه به تشخیص وزارتخانه ذی‌ربط و تأیید شورای عالی کار، بیکار موقت شناخته شوند نیز مشمول مقررات این قانون خواهند بود.
تبصره ۲- بیمه‌شدگانی که به علت بروز حوادث قهریه و غیرمترقبه از قبیل سیل، زلزله جنگ، آتش‌سوزی و... بیکار می‌شوند با معرفی واحد کار و امور اجتماعی محل، از مقرری بیمه بیکاری استفاده خواهند کرد.
دریافت بیمه بیکاری، علاوه بر «بیکارشدن غیرارادی» شروط و شرایطی هم دارد که در ماده ۶ قانون تامین اجتماعی آمده است: بیمه‌شدگان بیکار در صورت احراز شرایط زیر استحقاق دریافت مقرری بیمه بیکاری را خواهند داشت:
الف- بیمه‌شده قبل از بیکار شدن حداقل ۶ ماه سابقه پرداخت بیمه را داشته باشد. مشمولین تبصره ۲ ماده ۲ این قانون از شمول این بند مستثنی هستند.
ب- بیمه‌شده مکلف است ظرف ۳۰ روز از تاریخ بیکاری با اعلام مراتب بیکاری به واحدهای کار و امور اجتماعی آمادگی خود را برای اشتغال به کار تخصصی یا مشابه آن اطلاع دهد. مراجعه پس از 30 روز با عذر موجه و با تشخیص هیأت حل اختلاف تا سه ماه امکان‌پذیر خواهد بود.
ج- بیمه‌شده بیکار مکلف است در دوره‌‌های کارآموزی و سوادآموزی که توسط واحد کار و امور اجتماعی و نهضت سوادآموزی یا سایر واحدهای ذی‌ربط با تأیید وزارت کار و امور اجتماعی تعیین می‌شود شرکت کرده و هر دو ماه یک بار گواهی لازم در این مورد را به شعب تأمین اجتماعی تسلیم کند.
عقد قرارداد موقت براساس ماده هفت قانون کار غیرقانونی است و هر نوع تعدیلی، مصداق اخراج است و کارگر اخراج شده باید بتواند مقرری بیکاری را یک ماه بعد از بیکار شدن دریافت کند
اخراج در کارهای مستمر، غیرقانونی است
با این تعریف، همه آنهایی که به دلیل عدم تمدید قرارداد در یک کارگاه با ماهیت کار مستمر مثلاً یک کارگاه تولیدی لباس یا صنایع فولاد یا مثلاً یک دفتر خدمات بیمه، بیکار می‌شوند و کارگاه همچنان پابرجاست و کارگران در آن مشغول به کار هستند، باید بتوانند از مقرری بیکاری بهره‌مند شوند.
«حسین حبیبی» عضو هیات مدیره کانون عالی شوراهای اسلامی کار کشور در این رابطه می‌گوید: بیکاری ناشی از اتمام قرارداد موقت در کارهای با ماهیت مستمر، هدیه تمام‌نشدنی دستورالعمل ۳۵۷۲۳ وزارت کار و دادنامه ۱۷۹ هیات عمومی دیوان عدالت اداری به کارفرمایان بخش خصوصی و دولتی است که کارگران را راحت بتوانند اخراج کنند. این نوع بیکاری از مصادیق بیکاری بدون میل واراده است و بیکارشدگان براساس قانون، مشمول دریافت مقرری بیکاری هستند.
وی به نکته دیگری نیز اشاره می‌کند، اینکه نداشتن قرارداد مکتوب در کارهای با ماهیت مستمر به معنای قرارداد دائم است و کارفرما حق اخراج به بهانه تعدیل و عدم نیاز را ندارد.
حبیبی تاکید می‌کند: کارگری که مدتی بدون قرارداد به کارش ادامه داده و کارفرما اقدام به بیکارسازی (اخراج) وی کند، ضمن اینکه بیکاری وی بدون میل و اراده محسوب شده و مشمول بیمه بیکاری است، مراجع حل اختلاف نیز باید قرارداد کارگر بیکار شده که بدون میل و اراده بوده را دائم تلقی کرده و رای به بازگشت به کار وفق ماده ۱۶۵ قانون کار بدهند، یعنی این کارگر باید خیلی سریع بازگشت به کار شود و در این بازه نیز مقرری بیکاری بگیرد.
این فعال کارگری به موارد دیگری نیز اشاره می‌کند: اخراج، بیکاری بدون میل و اراده است لذا مشمول دریافت بیمه بیکاری می‌شود، حتی اگر کارگر سنوات و سایر مزایای خود را دریافت و با کارفرما تسویه کند چرا که بیکاری علت و مقدم بر دریافت سنوات است. در ضمن، کارگری که دارای ۶ ماه سابقه در دو کارگاه باشد، حق دریافت بیمه بیکاری را دارد چرا که پرداخت‌کننده بیمه بیکاری، سازمان تامین اجتماعی است بنابراین داشتن ۶ ماه یا یک سال سابقه در آخرین کارگاه که در تفاهم‌نامه مشترک ذکر شده، فاقد وجاهت قانونی است و برای برخورداری از بیمه بیکاری، فقط ۶ ماه بیمه‌پردازی کفایت می‌کند.
براساس آخرین اطلاعات منتشر شده، حدود یک میلیون بیکارشده کرونا فقط توانسته‌اند سه ماه مقرری بیکاری بگیرند که متوسط مبلغ آن یک میلیون تومان بوده و سایر بیکارشدگان (بیکارشدگان عادی) در چند ماه گذشته موفق به دریافت مقرری بیکاری نشده‌اند. آیا کارگری که همیشه حداقل حقوق را گرفته، با ارزش پول امروز در 10 سال بیمه‌پردازی، 10میلیون و ۸۰۰هزار تومان به صندوق بیمه بیکاری، وجه نقد واریز کرده، حق برخورداری آسان، سریع و عادلانه از مقرری بیکاری را ندارد؟ آیا واریز سه درصد از حقوق ماهانه هر کارگر به صندوق بیکاری، برای چنین روزهای سختی نیست؛ روزهای سختی که کارفرمایان بسیاری، درهای کارگاه‌ها را تخته می‌کنند یا به بهانه «عدم نیاز»، کارگران را بعد از خاتمه قراردادهای موقت سه‌ماهه، مجبور به خانه‌نشینی می‌کنند؟
دیدگاه تان را بنویسید