ترامپ: اگر تا یکشنبه توافق حاصل نشود جهنم به پا می کنم؛
حماس در نقطه عطف تاریخی؛ تسلیم یا حفظ موجودیت
رامین پرتو
ترامپ به حماس هشدار داد که تا ساعت ۶ بعدازظهر به وقت شرق آمریکا روز یکشنبه فرصت دارد تا با شرایط او برای پایان دادن به جنگ در غزه موافقت کند، در غیر این صورت «جهنمی بی‌سابقه علیه حماس به راه خواهد افتاد، مانند چیزی که تا کنون دیده نشده است».
با نزدیک شدن به تاریخ تعیین شده از سوی ایالات متحده، آینده نوار غزه و حماس بار دیگر در کانون توجه جهان قرار گرفته است؛ چراکه طرحی که به ابتکار «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا و با مشارکت نزدیک اسرائیل تدوین شده، اکنون به میز حماس و دیگر گروه‌های فلسطینی رسیده و به موضوعی محوری در تحولات منطقه‌ای بدل شده است. در حالی‌که واشنگتن این طرح را «راهی برای پایان جنگ غزه» می‌داند، منتقدان فلسطینی و برخی از کشورهای منطقه آن را «سند تسلیم» توصیف کرده‌اند. اکنون مقاومت فلسطین در برابر انتخابی تاریخی قرار دارد؛ به گونه‌ای که یا پذیرش طرحی با شرایط سنگین و دست کشیدن از بخش قابل توجهی از مطالبات خود را مُهر تایید می‌زنند یا رد آن را انتخاب می‌کنند و با فشارها و تبعات گسترده سیاسی ـ نظامی مواجه خواهند شد.
واکنش‌ها و مواضع حماس در برابر طرح ترامپ
در جدیدترین اظهارات مطروحه در مورد طرح واشنگتن، محمد نزال، عضو دفتر سیاسی حماس، تأکید کرده که جنبش متبوع او «طرح آمریکایی را با سرعت و منطق خود و بدون دیکته خارجی بررسی خواهد کرد». به گفته او، حماس پس از دریافت رسمی این طرح، رایزنی‌های داخلی و خارجی گسترده‌ای را آغاز کرده و همچنان به گفت‌وگو با میانجیگران عربی و اسلامی ادامه می‌دهد. نزال تأکید می‌کند که «انگیزه اصلی حماس توقف کشتار جمعی در غزه است» اما این جنبش قصد ندارد تحت فشار ضرب‌الاجل ۷۲ ساعته ترامپ تصمیم‌گیری کند.
تصمیم حماس در این شرایط نه تنها سرنوشت این جنبش، بلکه آینده سیاسی کل مسئله فلسطین را رقم خواهد زد؛ رد طرح به معنای مواجهه با موجی از فشارها و احتمال تشدید جنگ است و پذیرش آن نیز خطر فرسایش تدریجی و از دست رفتن استقلال سیاسی را در پی خواهد داشت
از سوی دیگر، منابع نزدیک به حماس گزارش داده‌اند که این جنبش خواستار اصلاح برخی بندهای کلیدی طرح از جمله مسئله خلع سلاح این جریان و اداره بین‌المللی نوار غزه شده و حتی گفته شده که حماس بر «حق مشروع خود در حفظ سلاح دفاعی» تأکید دارد. در سطح داخلی فلسطین، گروه جهاد اسلامی نیز موضعی مشابه اتخاذ کرده و این طرح را «پیشنهاد یک‌طرفه آمریکا و اسرائیل» خوانده که اساساً بدون مشورت با فلسطینی‌ها تدوین شده و روز گذشته (جمعه) محمد الحاج موسی، سخنگوی رسانه‌ای جنبش جهاد اسلامی هشدار داده که مفاد طرح عملاً «قیمومیت خارجی و بازگشت به دوران استعمار» را تداعی می‌کند.
اجماع مقاومت؟
در ادامه این مواضع، هانی الدالی، تحلیلگر شبکه المیادین، طرح ترامپ را «سند خودکشی سیاسی فلسطین» دانسته و تصریح کرده است که گروه‌های فلسطینی به اجماعی آشکار درباره رد این پیشنهاد رسیده‌اند. او البته تأکید می‌کند که رد رسمی این طرح به صورت دیپلماتیک و در قالب پاسخ مشترک ملی اعلام خواهد شد تا فشارها به حداقل برسد. بخش مهمی از مخالفت‌ها به حضور بازیگرانی چون «تونی بلر» در آینده سیاسی غزه برمی‌گردد؛ شخصیتی که در جهان عرب به عنوان یک چهره مداخله‌گر و حامی سیاست‌های غربی شناخته می‌شود. همچنین، قرار گرفتن حاکمیت امنیتی در دست اسرائیل و حاکمیت اقتصادی در اختیار آمریکا، به معنای حذف کامل نقش فلسطینی‌ها در تعیین سرنوشت فلسطینی‌ها تلقی شده و اساساً بخشی از مخالفت‌ها به همین دلیل است.
از سوی دیگر، جهاد اسلامی هشدار داده که این طرح در عمل همه اهداف توسعه‌طلبانه اسرائیل را پیش می‌برد و نه تنها غزه، بلکه کرانه باختری و کلیت آرمان ملی فلسطین را تهدید می‌کند؛ چراکه به زعم آنها طرح ترامپ فقط اسارت اسرای اسرائیلی را به تفصیل شرح داده اما درباره حقوق فلسطینیان سکوت کرده است.
فشارهای بین‌المللی و سناریوهای پیش‌روی فلسطین
همزمان با رایزنی‌های داخلی جریان‌های فلسطینی، موجی از مواضع بین‌المللی به حمایت از طرح ترامپ شکل گرفته است. کاخ سفید، اتحادیه اروپا و دولت فرانسه آشکارا خواستار پذیرش طرح از سوی حماس شده‌اند؛ به گونه‌ای که کارولین لویت، سخنگوی کاخ سفید، اعلام کرده که ترامپ برای هر پاسخ احتمالی حماس «خط قرمز» تعیین خواهد کرد و همزمان، اتحادیه اروپا نیز با انتشار بیانیه‌ای از خلع سلاح حماس و آزادی اسرا حمایت کرده و آن را «شرط صلح پایدار» دانسته است.
در سوی دیگر، روسیه و قطر موضعی محتاطانه‌تر اتخاذ کرده‌اند. ولادیمیر پوتین، با اشاره به جنایات اسرائیل در غزه، تأکید کرده که هر طرحی باید «مورد پذیرش فلسطینی‌ها قرار گیرد» و تنها راه‌حل واقعی را در «تشکیل دو دولت» می‌بیند. قطر نیز که نقش میانجی را ایفا کرده، از موضع نهایی حماس ابراز بی‌اطلاعی کرده و بر ضرورت نگاه سازنده به طرح صلح تأکید داشته است.
اما منتقدانی چون بدر عبدالعاطی، وزیر خارجه مصر و رابرت مالی، دیپلمات پیشین و فرستاده پیشین آمریکا به غرب‌آسیا، بر این باورند که طرح ترامپ نقایص جدی دارد و عملاً «قیمومیت بین‌المللی» تازه‌ای بر فلسطین تحمیل می‌کند. به اعتقاد آنها، این طرح بدون مشورت با فلسطینی‌ها تدوین شده و احتمالاً مانند طرح‌های پیشین بی‌اثر
خواهد شد.
دو سناریوی محتمل
در این مسیر باید توجه شود که دو سناریو وجود دارد که سناریوی نخست، رد طرح ترامپ از سوی حماس است. اگر حماس به طور رسمی طرح ترامپ را رد کند، چند تحول عمده قابل پیش‌بینی است که افزایش فشار سیاسی و نظامی اسرائیل، نخستین گام خواهد بود. تل‌آویو رد درخواست را به‌عنوان بهانه‌ای برای تشدید عملیات نظامی معرفی خواهد کرد و ممکن است حملات هوایی و زمینی جدیدی علیه مواضع مقاومت در غزه آغاز شود.
دومین مساله، اقدامات تنبیهی آمریکا خواهد بود و واشنگتن احتمالاً تحریم‌های اقتصادی و سیاسی بیشتری علیه رهبران مقاومت فلسطین و حتی علیه حامیان منطقه‌ای حماس اعمال خواهد کرد. فشار دیپلماتیک بین‌المللی هم سومین گام است؛ به گونه‌ای که اتحادیه اروپا و برخی دولت‌های عربی ممکن است رد طرح را «عدم تمایل به صلح» تفسیر کرده و در مجامع بین‌المللی مواضعی سخت‌تر علیه حماس اتخاذ کنند.
مقاومت فلسطین در حال تلاش برای یافتن راهی میانه یعنی استفاده از فرصت آتش‌بس انسانی و توقف کشتار، در عین حفظ اصول ملی و تلاش برای اصلاح مفاد طرح ترامپ است، اما اینکه این راهبرد تا چه حد موفق خواهد بود، به میزان همبستگی داخلی گروه‌های فلسطینی و همچنین اراده جامعه جهانی برای اعمال فشار واقعی بر اسرائیل بستگی دارد
چهارمین موضوع هم احتمال انزوای منطقه‌ای است؛ با توجه به مواضع قطر و مصر که بر بررسی طرح تأکید کرده‌اند، رد قاطع و سریع از سوی حماس می‌تواند فاصله میان مقاومت و برخی کشورهای عربی را افزایش دهد. در مجموع، رد این طرح به معنای بازگشت به چرخه خشونت و تشدید جنگ خواهد بود و آینده غزه را با خطرات بیشتری مواجه خواهد کرد.
اما سناریوی دوم، پذیرش طرح ترامپ از سوی حماس است و اگر حماس به رغم همه ملاحظات و مخالفت‌ها به پذیرش طرح تن دهد، مسیر تحولات می‌تواند به شکل دیگری رقم بخورد. اولین خروجی این سناریو، آتش‌بس موقت و کاهش کشتار است که نخستین نتیجه آن توقف نسبی حملات و کاهش رنج انسانی در غزه خواهد بود.
دومین خروجی، خلع سلاح تدریجی مقاومت فلسطین است؛ چراکه اجرای بندهای اصلی طرح، به معنای آغاز روند خلع سلاح خواهد بود که هویت و قدرت بازدارندگی آنها را تضعیف می‌کند. سومین مساله هم اداره مشترک بین‌المللی غزه خواهد بود؛ چراکه حضور بازیگرانی چون آمریکا، اسرائیل و حتی شخصیت‌هایی مثل تونی بلر، نوعی قیمومیت جدید ایجاد می‌کند و استقلال سیاسی فلسطینی‌ها را محدود می‌کند.
چشم‌انداز چگونه است؟
به عقیده بسیاری از ناظران منطقه‌ای و تحلیلگران جهان عرب، طرح ترامپ برای غزه بیش از آنکه یک «توافق صلح» باشد، یک «معامله سیاسی» است که به‌طور عمده منافع اسرائیل و آمریکا را تأمین می‌کند. هرچند این طرح می‌تواند به‌طور موقت از شدت جنگ و کشتار بکاهد، اما در عمل حق تعیین سرنوشت فلسطینی‌ها را تضعیف کرده و جریان‌های فلسطینی را در معرض خلع سلاح قرار می‌دهد. تصمیم حماس در این شرایط نه تنها سرنوشت این جنبش، بلکه آینده سیاسی کل مسئله فلسطین را رقم خواهد زد و رد طرح به معنای مواجهه با موجی از فشارها و احتمال تشدید جنگ است و پذیرش آن نیز خطر فرسایش تدریجی و از دست رفتن استقلال سیاسی را در پی خواهد داشت.
بر این اساس به نظر می‌رسد مقاومت فلسطین در حال تلاش برای یافتن راهی میانه یعنی استفاده از فرصت آتش‌بس انسانی و توقف کشتار، در عین حفظ اصول ملی و تلاش برای اصلاح مفاد طرح است. اینکه این راهبرد تا چه حد موفق خواهد بود، به میزان همبستگی داخلی گروه‌های فلسطینی و همچنین اراده جامعه جهانی برای اعمال فشار واقعی بر اسرائیل
بستگی دارد.
دیدگاه تان را بنویسید