ماحصل طرح ۲۰ ماده‌ای ترامپ برای نوار غزه چیست؟
نقشه راه برای آینده یک کشور فلسطینی بدون حماس
رامین پرتو
کاخ سفید روز گذشته (سه‌شنبه) و پس از دیدار نخست‌وزیر اسرائیل و رئیس‌جمهور ایالات متحده متن طرح ۲۰ ماده‌ای دونالد ترامپ را برای پایان جنگ در نوار غزه منتشر و اعلام کرد که بنیامین نتانیاهو عملاً با خطوط کلی این طرح توافق کرده است؛ اما سرنوشت اصلی طرح وابسته به پذیرش یا رد آن از سوی حماس است. بر اساس گزارش رویترز و سایر رسانه‌ها، این طرح وعده آتش‌بس فوری در صورت موافقت طرفین، بازگرداندن تمامی اسرا ظرف ۷۲ ساعت، خروج تدریجی و مشروط نیروهای اسرائیلی و اداره موقت غزه توسط یک کمیته تکنوکرات زیر نظارت «شورای صلح» به ریاست ترامپ و با مشارکت شخصیت‌هایی همچون تونی بلر را ارائه می‌دهد. کاخ سفید همچنین تأکید کرده که غزه «منطقه‌ای عاری از تروریسم» خواهد شد و کمک‌ها و طرح‌های بازسازی گسترده‌ای برای بازتوانی اقتصادی و زیرساخت‌ها پیش‌بینی شده است.
طرح ترامپ چه می‌گوید؟
طرح ارائه شده از سوی واشنگتن اگرچه به زعم وال استریت ژورنال زیر نظر مستقیم اسرائیل طراحی شده، اما از یک سو، به بازپس‌گیری فوری همه اسیران اسرائیلی (زنده و فوت‌شده) ظرف ۷۲ ساعت پس از پذیرش عمومی توافق و تسهیل تبادل اسرا می‌پردازد و از سوی دیگر وعده آزادسازی تدریجی هزاران زندانی فلسطینی را پس از تحقق شرط بازگشت اسرا می‌دهد. از نظر امنیتی، بندهایی برای «غیرنظامی‌سازی» غزه، نابودی تونل‌ها و تاسیسات نظامی، و ادغام نیروهای پلیس جدید فلسطینی با پشتیبانی بین‌المللی در نظر گرفته شده است و علاوه بر این، یک بسته بزرگ بازسازی اقتصادی و ایجاد منطقه ویژه اقتصادی پیشنهاد شده که قرار است سرمایه‌گذاری‌ها و مشاغل جدید را در غزه عملیاتی کند.
بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی چه می‌گویند؟
پس از اعلام جزئیات این طرح، دوحه و قاهره بلافاصله اعلام کردند که نسخه‌ای از طرح را به نمایندگان حماس تحویل داده‌اند و مذاکراتی با مشارکت ترکیه برنامه‌ریزی شده است. سخنگوی وزارت خارجه قطر هم عصر دیروز (سه‌شنبه) گفت که هیئت حماس «طرح را دریافت و به‌طور مسئولانه بررسی خواهد کرد» و نشست‌های مشورتی در دوحه برای بحث درباره جزئیات در حال انجام است. در مقابل، برخی گروه‌های مقاومت و چهره‌های سیاسی فلسطینی طرح را بازتولید «معامله قرن» خوانده و آنرا تلاشی برای مهندسی مجدد غزه با رویکردی استعماری-امنیتی توصیف کرده‌اند. این واکنش‌های متنوع نشان می‌دهد که حتی در صورت توافق میان واشنگتن و تل‌آویو، مسیر عملیاتی‌سازی طرح، به میانج‌گری منطقه‌ای و تطبیق دادن انتظارات بازیگران محلی نیاز دارد.
در این میان برخی از ناظران بین‌المللی اعتقاد دارند که نقطه قوت طرح در ترکیب وعده‌های امنیتی (غیرنظامی‌سازی و نیروی موقت ثبات‌بخش) با محرک‌های اقتصادی (بسته بازسازی و منطقه ویژه) است که تلاش می‌کند هم انگیزه تسلیم را فراهم کند و هم تضمین‌هایی برای بازگشت به ثبات ارائه دهد. اما چند ضعف ساختاری، این ابتکار را شکننده می‌کند؛ اول، شرط‌گذاری‌های متقابل (به‌ویژه الزام بازپس‌گیری کامل اسرا ظرف ۷۲ ساعت) عملاً فشار زمانی و عملی سنگینی ایجاد می‌کند که اجرای آن در میدان جنگ پیچیده خواهد بود. دوم، حضور و نقش «شورای صلح» به ریاست چهره‌های خارجی و اداره موقت غزه، از منظر بسیاری از فلسطینیان، نوعی تضعیف حاکمیت محلی و دخالت خارجی تلقی می‌شود؛ و سوم، اظهارات ضدِ تشکلِ دولت فلسطین از سوی برخی مقامات اسرائیلی درباره تشکیل کشور مستقل، شکاف جدی سیاسی ایجاد می‌کند که می‌تواند پشتیبانی منطقه‌ای را
ناپایدار کند.
در این راستا تهدید حماس از سوی ترامپ را هم باید در نظر گرفت و در صورتی که حماس طرح ترامپ را رد کند، سه سناریو محتمل است. نخست، تشدید اقدام نظامی مقیاس‌دار است؛ به گونه‌ای که مقامات آمریکا و اسرائیل صراحتاً هشدار داده‌اند که در صورت رد توافق، «حمایت کامل» واشنگتن از اقدام نظامی اسرائیل ادامه خواهد یافت و تل‌آویو ممکن است عملیات زمینی و هوایی را برای «خاتمه تهدید» تشدید کند.
دومین سناریو، فشار دیپلماتیک و محاصره سیاسی خواهد بود که واشنگتن و هم‌پیمانان منطقه‌ای می‌توانند فشار سیاسی، اقتصادی و دیپلماتیک را بر حماس افزایش دهند که می‌تواند از قطع یا هدف‌مند کردن امکانات بانکی و حمایتی تا تشدید انزوای بین‌المللی گروه، به‌ویژه از طریق کشورهای عربی که اکنون نقش میانجی دارند را در بر گیرد.
سومین سناریو، راهبرد «راهکار میاندامنه ناهمگون» است. در صورت رد رسمی طرح ترامپ از سوی حماس و صرفاً قبول عملی بخشی از مفاد آن (مثلاً آزادی اسرا یا قبول نظارت بین‌المللی بر کمک‌ها)، ممکن است واشنگتن و تل‌آویو به‌دنبال اجرای گزینشی بندهای طرح باشند؛ یعنی ادامه فشار نظامی در برخی مناطق و بازکردن کمک‌های انسان‌دوستانه و سازوکارهای بازسازی در مناطق دیگر که این راهبرد، اگرچه از نظر سیاسی «نیمه‌راه» است اما ریسکِ بروز بحران مشروعیت برای هر دو طرف را دارد.
فرجام سخن
طرح ۲۰ ماده‌ای ترامپ یک پیشنهاد تلفیقی میان تضمین‌های امنیتی و وعده‌های اقتصادی است که تلاش می‌کند یک راه‌حل سریع برای پایان جنگ ارائه کند، اما دوام و عملیاتی‌سازی آن به پذیرش حماس، تضمین اجرای بندهای کلیدی و مدیریت حساسیت‌های منطقه‌ای هم بستگی دارد. اگر حماس راه توافق را رد کند، به‌احتمال زیاد واشنگتن و تل‌آویو ترکیبی از فشار نظامی و دیپلماتیک را تشدید خواهند کرد؛ اما هرگونه تشدید رویارویی نظامی می‌تواند پایدارترین پیامدها را برای ساکنان غزه و ثبات منطقه در پی داشته باشد.
دیدگاه تان را بنویسید