از نپال تا بنگلادش؛ تلاطم در حیاط خلوت هند چگونه پیش می‌رود؟

تحولات اخیر در جنوب آسیا باعث شده سیاست هند در جنوب آسیا با چالش‌هایی روبرو شود. شارما اولی، نخست‌وزیر نپال، اوایل ماه جاری میلادی به دلیل اعتراضات ناگهانی در این کشور که ناشی از خشم و نارضایتی نسل جوان یا به‌اصطلاح نسل زِد علیه فساد، نابرابری گسترده و نخبه‌گرایی بود، مجبور به استعفا شد. اعتراضاتی مشابه در بنگلادش در سال گذشته میلادی به برکناری و فرار «شیخ حسینه» نخست‌وزیر وقت این کشور، منجر شد. در سال ۲۰۲۲ نیز اعتراضات در سریلانکا به دلیل اقتصاد رو به زوال، رئیس‌جمهور این کشور را وادار به کناره‌گیری کرد.

روزنامه نیویورک‌تایمز نوشته «بی‌ثباتی گسترده در منطقه جنوب آسیا، هند را از تمرکز بر جاه‌طلبی‌هایش برای تبدیل شدن به یک ابرقدرت جهانی بازمی‌دارد». با این حال، هند نمی‌تواند مسائل موجود در حیاط خلوت خود را نادیده بگیرد. این کشور هم‌اکنون با اتهاماتی از سوی همسایگان کوچکتر و فقیرتر خود مواجه است که بین بی‌توجهی به آن‌ها و اعمال فشار بر آن‌ها در نوسان است؛ رویکردی که به جای کمک به توسعه این کشورها، از منافع شخصی هند نشئت می‌گیرد.

طبق این گزارش، همسایگانی مانند نپال اغلب خود را به دلیل وابستگی به کمک‌های بشردوستانه و ثبات اقتصادی به هند وابسته می‌بینند، اما در عین حال از مداخله دهلی در امور داخلی خود به ستوه آمده‌اند. به گفته تحلیلگران، تداوم خلأ قدرت در این کشورها یا ناکامی هند در نشان دادن رهبری، منافع این کشور را بیش از پیش به خطر می‌اندازد. این وضعیت همچنین به چین برتری می‌دهد؛ کشوری که با تأمین بودجه برای پروژه‌های انرژی، ساخت‌وساز و زیرساختی در کشورهای همسایه هند، نفوذ خود را از هیمالیا تا اقیانوس هند گسترش می‌دهد.

مایکل کوگلمن، تحلیلگر مسائل جنوب آسیا و عضو ارشد بنیاد آسیا-پاسیفیک در کانادا، اظهار داشت: «هند نمی‌تواند بی‌تفاوت باشد و تصور کند که احساسات منفی همسایگانش به دلیل وابستگی آن‌ها به حمایت هند خنثی می‌شود. خطر برای هند این است که بی‌ثباتی منطقه به ظهور رهبران جدید یا ایجاد فضای بیشتر برای بازیگران سیاسی مخالف منافع هند منجر شود». 

هند همواره اهمیت تقویت روابط اقتصادی با شرکایی را که تاریخ و فرهنگش عمیقا با آنها گره خورده است، درک کرده است. «اولویت با همسایه» فصلی از کتاب راهنمای سیاست خارجی دهلی است. جنوب آسیا که شامل نپال، سریلانکا، بنگلادش، بوتان، پاکستان و مالدیو می‌شود، محل زندگی یک چهارم از جمعیت جهان است و بزرگترین جمعیت جوان را در خود دارد. دیپلماسی منطقه‌ای هند به طور فزاینده‌ای تحت تاثیر رقابت آن با چین قرار گرفته است، زیرا هر دو برای تبدیل شدن به رهبران جنوب جهانی تلاش می‌کنند.

گوتام بامباواله، سفیر سابق هند در چین گفت: «ارزش پیشنهادی هند برای همسایگانش این است که اقتصاد هند به سرعت در حال رشد است و شما نیز می‌توانید با همکاری با هند، همراه با ما رشد کنید». 

نیویورک‌تایمز در ادامه نوشته «هند در حال حاضر همسایه‌ای به نام پاکستان در غرب خود دارد. در شرق آن، بنگلادش، کشوری با ۱۷۰ میلیون نفر جمعیت قرار دارد که به شورشیان ضد هند پناه داده است و مدت‌هاست که با هند بر سر مهاجران غیرقانونی که از مرز مشترک ۲۵۰۰ مایلی خود عبور می‌کنند، درگیر است. سریلانکا در جنوب هند، از چین دعوت کرد تا بندری را در امتداد یک آبراه استراتژیک، تنها چند صد مایل از سواحل هند، تامین مالی کند و این مساله امنیت ملی هند را تهدید می‌کند».

چند کشور دیگر مانند نپال شکایت کرده‌اند که در کشمکش ژئوپلیتیکی بین ۲ غول آسیایی، ابزاری بیش نیستند، اگرچه به طور فرصت‌طلبانه یکی را علیه دیگری به کار گرفته‌اند. احزاب سیاسی با شعارهای «ضد هند» یا «طرفدار چین» مبارزه انتخاباتی کرده‌اند. در نپال، اولی تمایلات کاملا طرفدار چین داشت، اما جایگزین او «سوشیلا کارکی» رئیس سابق دادگستری که تا انتخابات ماه مارس به عنوان نخست وزیر موقت انتخاب شده، قبل از هر شخص دیگری با نارندرا مودی، نخست وزیر هند، تماس گرفت. نپال کشوری با ۳۰ میلیون نفر جمعیت در هیمالیا ارتباطات عمیق فرهنگی و مرز مشترک بیش از یک مایلی با هند دارد و برای تامین مایحتاح ضروری چون سوخت به هند وابسته است. اما روابط دو کشور در یک دهه گذشته پر تنش شده بود

در سال ۲۰۱۵ که نپال در حال بهبودی از از زمین لرزه‌های مرگبار بود، هند ارسال تانکرهای حمل سوخت به این کشور را با استناد به ناآرامی سیاسی بر سر پیش‌نویس قانون اساسی جدید در نپال متوقف کرد. اما نپال، هند را متهم کرد که علت این کارش مجازات امتناع از الصاق مفاد به پیش‌نویس این قانون اساسی جدید است که به نفع گروه‌های نپالی نزدیک به هند هستند. این مناقشه به احساسات ضد هندی منجر شد و نپال چندین توافق با چین امضا کرد. این موضوع به مایه اختلاف با هند تبدیل شد، کشوری که در مورد روابط نپال و چین ذهنیت برد و باخت دارد.