بن‌بست در پرونده تبادل اسرا و آتش‌بس غزه، معترضان اسرائیل را به خیابان‌ها کشاند؛
نتانیاهو در تلة بحران مشروعیت و همگرایی اپوزیسیون
رامین پرتو
کابینه امنیتی اسرائیل اخیراً نشستی برگزار کرد که نه تنها به نتایج روشنی نرسید، بلکه موجی تازه از اعتراضات داخلی و انتقادات سیاسی را برانگیخت. در حالی که موضوع آتش‌بس در غزه و تبادل اسرا از اصلی‌ترین پرونده‌های امنیتی اسرائیل به شمار می‌رود، کابینه بنیامین نتانیاهو بدون ورود به این مسائل حساس، جلسه‌ای کوتاه و بی‌ثمر داشت و همین بی‌توجهی، اپوزیسیون را به شدت علیه دولت تحریک کرد و هزاران شهرک‌نشین و خانواده اسرا را به خیابان‌ها کشاند.
رهبر اپوزیسیون اسرائیل با تأکید بر لزوم پایبندی به قوانین بین‌المللی برای دستیابی به راه‌حل، بار دیگر نتانیاهو را هدف حمله قرار داد و حتی گفت دونالد ترامپ برای آزادی اسرا بیش از نخست‌وزیر اسرائیل تلاش کرده که این مواضع می‌تواند مشروعیت دولت را بیش از پیش زیر سؤال ببرد
بر اساس اعلام رسانه‌های اسرائیل نشست کابینه امنیتی اسرائیل که سه‌شنبه شب برگزار شد، تفاوت محسوسی با جلسات قبلی داشت. برخلاف جلساتی که معمولاً تا سپیده‌دم ادامه می‌یافت، این‌بار جلسه کوتاه و فاقد دستورکار جدی بود. بنا به گزارش خبرنگار شبکه العربی در تل‌آویو، ارتش صرفاً تحولات در چند جبهه را مرور کرد و هیچ تصمیم عملی اتخاذ نشد! نتانیاهو نیز در میانه جلسه به سرعت دفتر نخست‌وزیری را ترک کرد تا در نشست دیگری درباره شهرک‌های کرانه باختری شرکت کند. این رفتار، خشم مخالفان و حتی برخی وزرای کابینه را برانگیخت. به گفته منابع عبری، پنج وزیر کلیدی از جمله اسموتریچ، بن‌گویر و میری رگو اساساً در جلسه حاضر نشدند و برخی دیگر تنها به خاطر حضور در ضیافت شورای شهرک‌نشینان در قدس، وقت جلسه را کوتاه کردند. یک وزیر کابینه حتی جلسه را غیرضروری و خسته‌کننده توصیف کرده است.
در همین حال، رسانه‌های اسرائیلی گزارش دادند که حماس پیش‌تر با پیشنهاد میانجیگران برای آتش‌بس و تبادل اسرا موافقت کرده بود، اما دولت اسرائیل عمداً در پاسخ به آن تعلل کرده و این تعلل، از دید مخالفان دولت، به بهای جان اسرا و ادامه جنگ سنگین در غزه تمام می‌شود.
در این مسیر، یائیر لاپید، رهبر اپوزیسیون، بلافاصله پس از پایان جلسه، آن را رسوایی اخلاقی کابینه تحت فرمان نتانیاهو نامید و تأکید کرد توافقی آماده است که می‌تواند هم به بازگشت اسرا منجر شود و هم به پایان جنگ. او در پیام صریحی به مردم اسرائیل گفت که زندانیان می‌توانند به خانه‌هایشان بازگردند و جنگ می‌تواند پایان یابد اما نتانیاهو از آن طفره می‌رود!
خیابان‌های تل‌آویو در تسخیر معترضان
هم‌زمان با این نشست بی‌حاصل، صحنه سیاسی اسرائیل شاهد بزرگ‌ترین موج اعتراضات مردمی در هفته‌های اخیر بود. صدها هزار نفر از اسرائیلی‌ها سه‌شنبه شب در تل‌آویو و دیگر شهرها دست به تظاهرات زدند. «میدان زندانیان» در مرکز تل‌آویو مملو از خانواده‌های اسرا، شهرک‌نشینان و گروه‌های مخالف دولت شد و عبارت «توافق برای تبادل اسرا و پایان جنگ» شعار محوری معترضان بود. همچنین کمیته خانواده اسرا اعلام کرد که ده‌ها هزار نفر در نقاط مختلف اسرائیل علیه تداوم جنگ و تعلل دولت در موضوع تبادل اسرا تجمع کردند. این اعتراضات نشان می‌دهد شکاف میان جامعه و دولت راست‌گرای نتانیاهو به اوج رسیده است.
در چنین فضایی، لاپید بار دیگر نتانیاهو را هدف حمله قرار داد و حتی مدعی شد که دونالد ترامپ برای آزادی اسرا بیش از نخست‌وزیر اسرائیل تلاش کرده و بر لزوم پایبندی به قوانین بین‌المللی برای دستیابی به راه‌حل تأکید کرد. به اعتقاد تحلیلگران، این فشارهای اجتماعی و سیاسی می‌تواند مشروعیت دولت را بیش از پیش زیر سؤال ببرد. مخالفان می‌گویند نتانیاهو اسیر محاسبات سیاسی شخصی است و ملاحظات امنیتی و انسانی را قربانی بقای خود در قدرت کرده است.
با توجه به شرایط موجود، احتمال برگزاری انتخابات زودهنگام در اسرائیل بیش از هر زمان مطرح است، اما قطعی نیست چراکه نتانیاهو همچنان ابزارهایی برای بقا دارد؛ از جمله اتکا به جناح‌های راست افراطی، دامن زدن به تنش‌های امنیتی و بهره‌گیری از شکاف‌های داخلی اپوزیسیون
اپوزیسیون و دوران پسانتانیاهو
نشست سه‌شنبه نه تنها اعتراضات خیابانی، بلکه تحرکات سیاسی جدی در سطح اپوزیسیون را نیز برانگیخت. در این راستا آویگدور لیبرمن، رهبر حزب «اسرائیل بیتنا»، در نامه‌ای به لاپید خواستار برگزاری جلسه فوری با حضور رهبران احزاب مخالف از جمله نفتالی بنت و گادی آیزنکوت شد. هدف این جلسه، تدوین خطوط کلی یک دولت جایگزین در آینده عنوان شده است؛ اما نکته قابل توجه، کنار گذاشتن بنی گانتس و یائیر گولان از این ابتکار است. گانتس به دلیل سقوط محبوبیت حزبش در نظرسنجی‌ها و نیز نزدیکی اخیرش به نتانیاهو، از نگاه لیبرمن گزینه‌ای مطمئن برای اپوزیسیون محسوب نمی‌شود. گولان هم به‌عنوان چهره‌ای چپ‌گرا از معادله حذف شده است.
لیبرمن در بیانیه خود تأکید کرد اسرائیل با چالش‌های امنیتی، اقتصادی و اجتماعی روبه‌روست که نیازمند رهبری مسئول و متحد است. او آشکارا گفت که نتانیاهو نباید در هیچ ائتلاف دولتی آینده حضور داشته باشد، زیرا همواره سیاست را بر امنیت مقدم می‌دارد. این تحرکات نشان می‌دهد اپوزیسیون اسرائیل در حال آماده‌سازی خود برای سناریوی «انتخابات زودهنگام» است. طرح لیبرمن برای اجماع بر سر مسائل بنیادین (از امنیت و اقتصاد تا رابطه دین و دولت) بیانگر تلاشی هماهنگ برای جایگزین‌سازی کابینه کنونی با ساختاری معتدل‌تر است.
هم‌زمانی بحران داخلی با توسعه شهرک‌سازی
در حالی که اعتراضات داخلی علیه نتانیاهو به اوج رسیده است، او با سخنرانی در جشن تصویب احداث ۱۷ شهرک جدید در کرانه باختری بار دیگر بر سیاست‌های توسعه‌طلبانه خود تأکید کرد. او مدعی شد اسرائیل بیش از هر زمان به اعمال حاکمیت بر کرانه باختری نزدیک است و مانع تشکیل کشور فلسطین خواهد شد.
این مواضع تند با واکنش‌های منفی بین‌المللی همراه شد. استفان دوجاریک، سخنگوی دبیرکل سازمان ملل، نسبت به حملات ارتش اسرائیل به رام‌الله و تأخیر تل‌آویو در پاسخ به پیشنهاد آتش‌بس قطر هشدار داد و دستیابی به توافق را نیازمند «شجاعت سیاسی رهبران اسرائیل و حماس» دانست.
از سوی دیگر، گزارش‌های دفتر هماهنگی امور بشردوستانه (OCHA) از فاجعه انسانی در غزه حکایت دارد که مرگ صدها نفر بر اثر گرسنگی و سوءتغذیه، آوارگی بیش از ۳۶ هزار نفر و هشدار بیمارستان‌ها درباره کمبود شدید خون تنها بخشی از این روند است اما با وجود این شرایط بحرانی، ارتش اسرائیل همچنان مانع ورود کمک‌های بشردوستانه می‌شود.
با تمام این تفاسیر سوال اصلی این است که آیا اسرائیل به سمت انتخابات زودهنگام پیش می‌رود؟ در این میان چند نکته اساسی وجود دارد. نخست، فرسایش مشروعیت نتانیاهو است؛ به گونه‌ای که تداوم جنگ غزه، عدم توجه به اسرا، گسترش شهرک‌سازی و بی‌اعتنایی به اعتراضات مردمی مشروعیت دولت را به شدت کاهش داده است. دومین مساله، تقویت اپوزیسیون خواهد بود. واقعیت این است که اتحاد لیبرمن، لاپید، بنت و آیزنکوت نشانه‌ای از تلاش جدی برای ارائه جایگزینی عملی در برابر دولت فعلی است. سومین نکته هم، فشار اجتماعی بی‌سابقه در اسرائیل است؛ چراکه حضور صدها هزار معترض در خیابان‌های تل‌آویو نشان می‌دهد جامعه اسرائیل دیگر به راحتی حاضر به تحمل سیاست‌های کنونی نیست که البته انتقادهای بین‌المللی از نتانیاهو و اسرائیل را هم باید بدان افزود.
با این حال، امکان برگزاری انتخابات زودهنگام در اسرائیل به دو عامل بستگی دارد که اول انسجام اپوزیسیون و دوم، شدت اعتراضات مردمی است.
در مقابل، نتانیاهو همچنان ابزارهایی برای بقا دارد؛ از جمله اتکا به جناح‌های راست افراطی، دامن زدن به تنش‌های امنیتی و بهره‌گیری از شکاف‌های داخلی اپوزیسیون. بنابراین با توجه به شرایط موجود، احتمال برگزاری انتخابات زودهنگام در اسرائیل بیش از هر زمان مطرح است، اما قطعی نیست. اگر اعتراضات مردمی تداوم یابد و اپوزیسیون بتواند بر اختلافات درونی غلبه کند، سناریوی انتخابات زودهنگام در ماه‌های آینده محتمل خواهد بود.
دیدگاه تان را بنویسید