ناکامی کرملین در دستیابی انتظارات راهبردی

رامین پرتو

در تابستان سال ۲۰۲۵، در حالی‌که روسیه با راهبردی تازه، بار دیگر تهاجم نظامی خود به خاک اوکراین را گسترش داد، نشانه‌های اولیه حاکی از آن است که این حمله تابستانی و در مرحله آغازین آن، نیز نتوانسته انتظارات راهبردی کرملین را برآورده سازد. روزنامه تلگراف انگلیس در گزارشی تحلیلی نوشته است که تنها چند هفته پس از آغاز این تهاجم، با وجود حملات بی‌سابقه در جبهه‌های متعدد، روسیه نتوانسته دستاورد چشمگیری در میدان نبرد کسب کند.

چرا روس‌ها ناکام مانده‌اند؟

تلگراف با استناد به داده‌های به‌دست‌آمده از خطوط مقدم، تاکید کرده که علی‌رغم گسترش دامنه عملیات از شمال شرقی (سومی و خارکیف) تا جبهه‌های شرقی (دونتسک و دنیپروپتروفسک)، میزان پیشرفت روسیه بسیار محدود و غیرمعنادار بوده است. برنامه‌ریزی این عملیات از زمستان سال گذشته آغاز شده بود و انتظار می‌رفت که در فصل گرم تابستان، ارتش روسیه از شرایط مساعد میدانی برای تسخیر مناطق مهم استفاده کند. در دونتسک، به‌ویژه میان دو محور مهم پوکروفسک و کوستیانتینیفکا، برخی پیشروی‌ها گزارش شده، اما به گفته کارشناسان، از جمله آنجلیکا ایوانز، تحلیلگر موسسه مطالعات جنگ (ISW، شتاب حمله روسیه به‌طور قابل توجهی کاهش یافته است. او تاکید دارد که روسیه فاقد ظرفیت آغاز یک عملیات متمایز و جدید است و حمله تابستانی چیزی جز ادامه همان فشارهای پراکنده بهاری نیست. 

در شمال، به‌ویژه در منطقه سومی، شرایط حتی پیچیده‌تر شده و به نظر می‌رسد نیروهای روسی در این محور متوقف شده‌اند. طبق گزارش تلگراف، در برخی نقاط حتی ابتکار عمل به دست نیروهای اوکراینی بازگشته و چند منطقه از اشغال روس‌ها خارج شده‌اند. یکی از فرماندهان ارشد نظامی اوکراینی در منطقه دونتسک در مصاحبه‌ای با تلگراف گفته است: «حمله روسیه عملاً متوقف شده. اگرچه آن‌ها در حوزه نیروی انسانی و پهپادها برتری دارند، اما کیفیت آموزش پیاده‌نظام‌شان بسیار ضعیف است».

سایر رسانه‌ها هم حمله در محور سومی را بخشی از راهبرد روسیه برای ایجاد منطقه حائل امنیتی در مرزهای شمالی دانسته است؛ منطقه‌ای که در گذشته پایگاه حملات پهپادی و نفوذهای مرزی اوکراینی به استان کورسک روسیه بود. اما حالا کی‌یف با بازپس‌گیری برخی نقاط، توانسته خطوط دفاعی خود را بازسازی کرده و پیشروی روس‌ها را متوقف سازد. اولکساندر سیرسکی، فرمانده کل نیروهای مسلح اوکراین، نیز تصریح کرده که خط مقدم در محور سومی «تثبیت شده» و ارتش روسیه نتوانسته پیشروی جدیدی داشته باشد.

با این حال، در محور شرقی و به‌ویژه در منطقه دونتسک، یک موفقیت نسبی برای مسکو ثبت شده که تصرف یک معدن لیتیوم در غرب دونتسک است. این معدن که به عنوان یکی از بزرگترین ذخایر شناخته شده لیتیوم در اوکراین معرفی شده، از نظر اقتصادی و ژئوپلیتیکی اهمیت بالایی دارد، به‌ویژه در فرآیند بازسازی اقتصاد اوکراین و جذب سرمایه‌گذاری‌های غربی. تلگراف این مسئله را یک ضربه بلندمدت به چشم‌انداز اقتصادی کی‌یف می‌داند.

تشدید حملات هوایی روسیه

همزمان با توقف نسبی در جبهه زمینی، روسیه تلاش کرده با حملات هوایی شدید، جبهه را به نفع خود تغییر دهد. خبرگزاری رویترز گزارش داده که ارتش روسیه در شب گذشته (یکشنبه)، حمله‌ای بی‌سابقه با بیش از ۵۰۰ موشک و پهپاد به شهرهای غرب، جنوب و مرکز اوکراین انجام داده است. این حمله منجر به مرگ حداقل ۶ غیرنظامی شده و مناطق متعددی از جمله لویو، پولتاوا، میکولایف، دنیپروپتروفسک و چرکاسی را درگیر کرده است.

ارتش اوکراین در گزارشی اعلام کرده که ۲۱۱ پهپاد و ۳۸ موشک را پیش از اصابت منهدم کرده است. با این حال، برخی زیرساخت‌های غیرنظامی آسیب جدی دیده‌اند و یکی از جنگنده‌های اف-۱۶ اوکراین (که سومین جنگنده از این نوع از آغاز جنگ در فوریه ۲۰۲۲ تاکنون است) در جریان این حملات از بین رفته است.

سیل تسلیحات به سمت کی‌یفف

درحالی‌که کی‌یف برای مقابله با فشار روسیه نیازمند حمایت بی‌وقفه تسلیحاتی است، خبرگزاری اسپوتنیک گزارش داده که ارسال تجهیزات از سوی ایالات متحده به اوکراین با سرعتی کاهش‌یافته ادامه دارد. یوری اوشاکوف، دستیار رئیس‌جمهوری روسیه، اعلام کرده که برخی از اقلام نظامی همچنان ارسال می‌شوند، ولی برخی دیگر متوقف شده‌اند. از نگاه کرملین، توقف یا کندی این روند فرصتی برای افزایش فشار نظامی محسوب می‌شود. مقامات روسیه بارها اعلام کرده‌اند که حمایت نظامی غرب از اوکراین نه‌تنها عامل تداوم جنگ است بلکه باعث درگیر شدن کشورهای عضو ناتو در این بحران می‌شود. سرگئی لاوروف نیز بارها هشدار داده که ارسال هرگونه تسلیحات، هدف مشروعی برای ارتش روسیه به شمار خواهد آمد.

چرا روسیه به دنبال پیشروی زمینی است؟

با وجود هزینه‌های بالای انسانی و تجهیزاتی، کرملین دلایلی برای تداوم پیشروی زمینی در خاک اوکراین دارد که یکی از آنها، تثبیت برتری میدانی است. مسکو به دنبال آن است که در آستانه هرگونه مذاکره احتمالی، موقعیت خود را تقویت کرده و دست بالا را در میز گفت‌وگو داشته باشد. از سوی دیگر فشار بر غرب برای عقب‌نشینی هم یکی دیگر از این دلایل است؛ به گونه‌ای که آنها اعتقاد دارند افزایش تلفات غیرنظامی و گسترش دامنه جنگ می‌تواند افکار عمومی غرب را تحت فشار قرار دهد و دولت‌ها را به کاهش یا توقف حمایت نظامی از اوکراین وادار سازد. دسترسی به منابع طبیعی همچون معدن لیتیوم در دونتسک، دست‌یابی به منابع زیرزمینی اوکراین از دیگر اهداف استراتژیک روسیه محسوب می‌شود. ایجاد مناطق حائل امنیتی برای جلوگیری از نفوذ پهپادی اوکراین به خاک روسیه، به‌ویژه در مناطق مرزی و کنترل بیشتر بر نواحی هم‌مرز هم از دیگر دلایل روس‌ها برای پیشروی تابستانی به شمار می‌رود.

راهبرد آمریکا چیست؟

دیدگاه ایالات متحده نسبت به تحولات اخیر در جنگ اوکراین، ترکیبی از حمایت محتاطانه و محاسبات ژئوپلیتیکی است. در شرایط فعلی، واشنگتن در دو جبهه درگیر است: نخست، حفظ ائتلاف ناتو و دوم، مدیریت همزمان رقابت با چین در آسیا و باید دانست که جنگ اوکراین دیگر آن اولویت اولیه سال‌های نخست واشنگتن نیست. با کاهش تدریجی ارسال تسلیحات، به‌نظر می‌رسد که واشنگتن به دنبال فشار بر کی‌یف برای پذیرش راه‌حل‌های سیاسی، و در عین حال جلوگیری از یک پیروزی کامل برای کرملین است. نشست احتمالی میان ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ در حاشیه سالگرد سازمان ملل در سپتامبر که از سوی یوری اوشاکوف مطرح شده، نشان می‌دهد که کانال‌های پنهان دیپلماتیک هنوز باز هستند. از نگاه استراتژیک، واشنگتن تمایل دارد بحران اوکراین در سطح کنترل‌شده باقی بماند؛ نه چنان تضعیف شود که پوتین احساس پیروزی کند، و نه چنان طولانی شود که هزینه سیاسی و اقتصادی برای غرب فزاینده گردد.

در شرایط فعلی، واشنگتن در دو جبهه اعم از حفظ ائتلاف ناتو و مدیریت همزمان رقابت با چین در آسیا و درگیر است و نشان می‌دهد که جنگ اوکراین دیگر آن اولویت اولیه سال‌های نخست واشنگتن نیست؛ چراکه با کاهش تدریجی ارسال تسلیحات، به‌نظر می‌رسد واشنگتن به دنبال فشار بر کی‌یف برای پذیرش راه‌حل‌های سیاسی، و در عین حال جلوگیری از یک پیروزی کامل برای کرملین است

بر همین اساس باید گفت اگرچه روسیه با آغاز تهاجم تابستانی ۲۰۲۵ قصد داشت ورق را در میدان نبرد به نفع خود برگرداند، اما داده‌ها و تحلیل‌ها نشان می‌دهد که نه‌تنها این تهاجم در تحقق اهداف کلان ناکام بوده، بلکه حتی با تثبیت خطوط مقدم در برخی جبهه‌ها، موقعیت ارتش اوکراین نسبتاً تقویت شده است. در چنین شرایطی، جنگ همچنان در حالت فرسایشی باقی مانده و چشم‌انداز آن در نیمه دوم سال ۲۰۲۵ همچنان مبهم است؛ در حالی‌که هر دو طرف، هم‌زمان با ادامه نبرد، نگاهشان را به تحولات دیپلماتیک و تغییرات در معادلات جهانی دوخته‌اند.