طرح آمریکا برای آتش‌بس و تبادل اسرا در غزه مورد تایید اسرائیل و رد حماس قرار گرفت؛
ابتکار ویتکاف؛ گامی جسورانه یا تاکتیکی موقت؟
رامین پرتو
در یکی از پرتنش‌ترین مقاطع جنگ غزه، استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا به خاورمیانه، طرح پیشنهادی برای آتش‌بس و تبادل اسرا بین اسرائیل و گروه حماس ارائه کرده است؛ طرحی که از یک‌سو امیدهایی برای توقف موقت کشتار و قحطی در نوار غزه پدید آورده و از سوی دیگر با اما و اگرهایی جدی از سوی تحلیل‌گران منطقه‌ای و جهانی مواجه شده است. این طرح، که به نظر می‌رسد مورد حمایت جدی رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، قرار دارد؛ شامل ترتیبات دقیق و گام‌به‌گامی برای توقف درگیری، آزادی اسرا، توزیع کمک‌های انسانی و آغاز مذاکرات نهایی برای پایان دائمی جنگ است اما برخی‌ها اعتقاد دارند که این طرح و مفاد آن با ابهام‌های زیادی روبرو است.
حضور مصر، قطر و آمریکا به‌عنوان تضمین‌کنندگان آتش‌بس، به طرح ویتکاف، وزن دیپلماتیک قابل توجهی بخشیده است، ولی با این حال، اعتماد گروه‌های فلسطینی به چنین تضمین‌هایی همواره محدود بوده و سابقه عدم اجرای توافقات پیشین، سایه‌ای از تردید بر موفقیت نهایی این روند افکنده است
محورهای کلیدی طرح ویتکاف چیست؟
بر اساس گزارش الجزیره، طرح ارائه‌شده شامل چندین بند مهم و ساختاری است که آتش‌بس ۶۰ روزه با تضمین ترامپ در ابتدای آن آمده است؛ به گونه‌ای که آتش‌بس ۶۰ روزه پیشنهاد شده که تضمین اجرای آن از سوی اسرائیل، مستقیماً از سوی دونالد ترامپ انجام خواهد شد. این بند به‌وضوح نشانه‌ای از بازگشت ترامپ به عرصه سیاست خارجی با محوریت خاورمیانه است. هرچند او اکنون سعی می‌کند در حاشیه بایستد، اما حضور پررنگش در طرح به منزله تلاش برای بازیابی وجهه بین‌المللی و آماده‌سازی صحنه برای کارزار انتخاباتی آتی ارزیابی می‌شود.
بر اساس مفاد طرح، آزادی ۱۰ اسیر زنده اسرائیلی و بقایای ۱۸ زندانی جان باخته از فهرست ۵۸ نفره در دو مرحله (روزهای اول و هفتم) انجام خواهد شد. به‌طور مشخص، در هر مرحله پنج نفر زنده و ۹ نفر جان باخته آزاد می‌شوند. این تقسیم زمانی به‌وضوح نشان‌دهنده تلاش برای مدیریت بحران به‌صورت تدریجی و حفظ کنترل بر فضای روانی و سیاسی منطقه است.در مورد ارسال کمک‌های بشردوستانه بدون قید و شرط در آغاز آتش‌بس هم آمده است که بلافاصله پس از پذیرش آتش‌بس از سوی حماس، کمک‌های بشردوستانه به نوار غزه ارسال خواهد شد. این کمک‌ها از طریق سازمان ملل و هلال احمر توزیع خواهد شد. این بند، که از نظر انسانی بسیار حیاتی است، در عین حال ابزار فشاری برای جلب رضایت گروه‌های فلسطینی تلقی می‌شود؛ زیرا پیش‌شرط اجرای آن، پذیرش آتش‌بس از سوی
حماس است.
همچنین طرح مذکور مقرر میدارد که با آغاز آتش‌بس، تمامی فعالیت‌های تهاجمی اسرائیل در غزه متوقف شود. همچنین، پروازهای شناسایی و نظامی اسرائیل در نوار غزه به‌طور روزانه بین ۱۰ تا ۱۲ ساعت تعلیق خواهد شد و این اقدام در ظاهر به منظور کاهش تنش و تقویت اعتماد انجام می‌گیرد، اما از نگاه برخی تحلیل‌گران ممکن است فرصتی برای بازیابی نیروی نظامی اسرائیل باشد. از سوی دیگر بر اساس بند پنجم طرح مذکور، در روز اول پس از آزادی اولین گروه از اسرای اسرائیلی، بازآرایی نظامی در شمال نوار غزه و کریدور نتزاریم انجام خواهد شد. در روز هفتم نیز، استقرار مجدد نیروها در بخش جنوبی نوار غزه انجام می‌شود. این تحرکات نظامی که طبق نقشه‌های از پیش توافق‌شده و با نظارت بین‌المللی صورت خواهد گرفت، به‌طور تلویحی نشانه‌ای از پذیرش موقت برخی مناطق اشغالی توسط گروه‌های فلسطینی محسوب می‌شود.
اگرچه اسرائیل طرح پیشنهادی از سوی آمریکا برای غزه را پذیرفته اما حماس گفته است که پاسخ اسرائیل در ذات خود یعنی تایید اشغالگری و تداوم کشتار و گرسنگی حتی در دوره آتش‌بس موقت که پاسخگوی هیچ یک از خواسته‌های مردم ما و در راس آن توقف جنگ و گرسنگی نیست
در مورد ادامه مذاکرات هم پیشنهاد شده که از روز اول توافق، مذاکرات تحت نظارت مصر، قطر و آمریکا برای آتش‌بس دائمی آغاز خواهد شد. محورهای مذاکره شامل تبادل کامل اسرا، عقب‌نشینی اسرائیل از مناطق اشغالی، سازوکارهای امنیتی بلندمدت و ترتیبات روز بعد در غزه خواهد بود. این مذاکرات از اهمیت استراتژیک برخوردارند و می‌توانند مبنای تغییرات ژئوپلتیکی مهمی در آینده منطقه باشند. در خصوص آزادی اسرا هم گفته شده که در ازای آزادی ۱۰ اسیر زنده اسرائیلی، اسرائیل باید ۱۸۰ فلسطینی محکوم به حبس ابد و ۱۱۱۱ زندانی دیگر از اهالی غزه را آزاد کند.
همچنین در ازای بقایای ۱۸ اسرائیلی، اجساد ۱۸ فلسطینی فوت‌شده نیز آزاد خواهند شد. روند آزادی بدون مراسم عمومی و در فضایی آرام و توافق‌شده صورت می‌گیرد. این بخش از توافق می‌تواند فشارهای داخلی بر دولت اسرائیل برای جبران تلفات انسانی را تا حدودی کاهش دهد. رویترز هم در این راستا اعلام کرد که بندهای مکمل طرح مانند اطلاعات متقابل، تضمین سلامت و ادامه مذاکرات در این طرح ذکر شده است. از نکات مهم دیگر، تعهد حماس به ارائه اطلاعات کامل درباره اسیران باقی‌مانده در روز دهم است و هم‌زمان، اسرائیل نیز باید اطلاعات مربوط به بازداشتی‌های غزه و جان‌باختگان فلسطینی را ارائه دهد. این بند تلاش دارد شفافیت در مورد وضعیت انسانی را ارتقاء دهد و بستری برای فشار حقوقی بر اسرائیل در خصوص وضعیت زندانیان فلسطینی فراهم کند.
چند نکته
در این راستا باید گفت که نقش محوری ترامپ در این طرح، به‌ویژه در قالب ضامن اجرای تعهد اسرائیل، واکنش‌های متضادی برانگیخته است. برخی آن را نشانه بازگشت ایالات متحده به نقش میانجی جدی می‌دانند، حال آن‌که برخی دیگر آن را تلاشی سیاسی برای بهره‌برداری از بحران به‌منظور تقویت موقعیت ترامپ در کاخ سفید تلقی می‌کنند. از نگاه محافل فلسطینی، توقف عملیات نظامی و عقب‌نشینی‌های محدود اسرائیل در دوره آتش‌بس ممکن است فرصتی برای بازیابی نیروها و تقویت جایگاه اسرائیل در چانه‌زنی‌های آتی باشد. اگرچه بازآرایی نظامی در نقشه‌های مورد توافق انجام می‌شود، اما تجربه گذشته نشان داده که اسرائیل ممکن است از چنین وقفه‌هایی برای تثبیت مواضع استفاده کند.
این در حالیست که حماس تا این لحظه واکنش رسمی گسترده‌ای به طرح نشان نداده، اما منابع نزدیک به جنبش حماس اعلام کرده‌اند که هرگونه توافقی باید شامل توقف کامل تجاوزات، آزادی همه اسرا و پایان محاصره باشد. از این رو، این طرح اگرچه حاوی گام‌های معناداری برای تنفس انسانی در غزه است، اما همچنان با ابهاماتی در مورد میزان تحقق مطالبات فلسطینی‌ها روبه‌روست. در این راستا باسم نعیم، عضو دفتر سیاسی جنبش حماس گفته است که پاسخ اسرائیل در ذات خود یعنی تایید اشغالگری و تداوم کشتار و گرسنگی حتی در دوره آتش‌بس موقت که پاسخگوی هیچ یک از خواسته‌های مردم ما و در راس آن توقف جنگ و گرسنگی نیست.
از منظری دیگر باید توجه شود که حضور مصر، قطر و آمریکا به‌عنوان ضامنان آتش‌بس، به طرح وزن دیپلماتیک قابل توجهی بخشیده است ولی با این حال، اعتماد گروه‌های فلسطینی به چنین تضمین‌هایی همواره محدود بوده و سابقه عدم اجرای توافقات پیشین، سایه‌ای از تردید بر موفقیت نهایی این روند افکنده است.
به صورت کلی طرح پیشنهادی استیو ویتکاف برای آتش‌بس و تبادل اسرا، اگرچه در ظاهر دارای اجزای انسانی، نظامی و سیاسی منسجمی است و از حمایت دیپلماتیک قابل‌توجهی برخوردار شده، اما موفقیت آن به عوامل کلیدی مانند پذیرش کامل و بدون شرط از سوی طرفین درگیر، پایبندی به جدول زمانی و صداقت در مذاکرات نهایی برای آتش‌بس دائم بستگی دارد. اگرچه هنوز موانع بسیاری در مسیر اجرای این طرح باقی است، اما در بحبوحه رنج بی‌پایان غیرنظامیان در غزه، حتی یک روز توقف جنگ، می‌تواند معنای بزرگی برای میلیون‌ها انسان درگیر در این بحران باشد.
دیدگاه تان را بنویسید