وساطت ریاض برای آشتی عربی با دمشق

فرشاد گلزاری

از سال 2011 میلادی و زمانی که بحران در سوریه یکباره تمام کشور را درگیر خود کرد، علاوه بر مشکلات نظامی و امنیتی؛ در محور سیاسی و دیپلماتیک هم اوضاع دگرگون شد. روزانه ده‌ها و صدها نفر کشته یا زخمی می‌شدند و یا مجبور به ترک خانه و کاشانه خود بودند، اما در سوی دیگر میدان و در پشت سنگرهای سیاسی بحران سوریه اوضاع به طریقی دیگر طی می‌شد. اولین کشورهایی که به بحران سوریه واکنش نشان دادند همسایگان این کشور بودند.

ترکیه به عنوان همسایه شمالی سوریه که روزی رئیس‌جمهوری آن با بشار اسد روابط خانوادگی نزدیک داشت، به یکی از دشمنان بی‌چون و چرای دمشق تبدیل شد و تا جایی پیش رفت که اشغال خاک این کشور را در دستور کار قرار داد و حتی کمک‌های تسلیحاتی به داعش در خاک سوریه را زودتر از هر دولت دیگری شروع کرد.

قطری‌ها هم که با ایدئولوژی بعثی نظام سیاسی دمشق همخوانی نداشتند پترودلارهای خود را در رقابت با عربستان سعودی روانه سوریه کردند تا هم بتوانند ساختار سیاسی منتسب به بشار اسد را نابود کنند، و هم اینکه در نهایت اگر وارد بازی سیاسی با عربستان در محور سوریه و پس از فروکش کردن این بحران شدند، منافع خود را به صورت ضمنی و سپس عینی تامین کنند.

در سوی دیگر ماجرا هم امارات متحده عربی به عنوان قطب سرمایه‌گذاری دنیای عرب و جهان اسلام حضور داشت. اماراتی‌ها کمی بعد از قطر و عربستان وارد مجادله سوریه شدند و آنها هم در حد توان مقدار هنگفتی بودجه وارد این کشور کردند تا در نهایت بتوانند دمشق را پس از فرونشست غبار جنگ با خود هماهنگ کنند و بر اساس راهبرد خود وارد تعامل با آن شوند. عمان در این میان همانند دهه‌های گذشته صرفاً تماشاچی بود اعلام بی‌طرفی کرد ولی در سوی دیگر میدان بحرین و کویت حضور داشتند که این دو کشور هم در حد وسع و توان خود میلیاردها دلار روانه میدان جنگ سوریه کردند. حتی در روزهای آغازین جنگ دیده شد که یکی از نمایندگان پارلمان کویت در میان نیروهای القاعده در حال تخلیه مهمات سنگین بود تا بتوانند از آن علیه مواضع ارتش سوریه استفاده کنند.

تعدد اقدامات کشورهای عربی که عموماً دولت‌های مستقر در حاشیه خلیج فارس به شمار می‌روند به خوبی نشان داد که سوریه در طول بیش از یک دهه جنگ، صرفاً با مخالفان داخلی و تروریست‌های القاعده و داعش دست به گریبان نبوده است، بلکه چند کشور منطقه به انضمام طیف‌های انشعابی از جریان‌های رادیکال در مسیر مبارزه علیه سوریه حضور داشتند و همین موضوع کار را برای دمشق بیش از پیش سخت و دشوار کرده بود.

 باید دید که تا برگزاری نشست‌های آتی در مورد بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، اتفاق خاصی در منطقه رخ خواهد داد یا اینکه پس از 12 سال قرار است دمشق وارد حلقه دوستان عرب خود شود

گام‌های ریاض برای آشتی عربی

با گذشت بیش از 11 سال از آن روزها و با اینکه نمی‌توان گفت که بحران سوریه به صورت کامل حل و فصل شده است؛ آثاری از بهبود اوضاع دیده می‌شود. آنچه در این میان باید مورد توجه قرار بگیرد این است که اساساً تخلیه سفارتخانه‌ کشورهای عربی و به خصوص دولت‌های مستقر در حاشیه خلیج فارس باعث شد تا سوریه از حیث سیاسی تحت فشار قرار بگیرد اما در نهایت با آرام شدن بخش اعظمی از خاک سوریه، همان کشوهای عربی مجدداً به رهبری عربستان سعودی به دنبال احیای روابط خود با دمشق هستند. باید توجه داشت که سوریه به دلیل موقعیت جغرافیایی خود برای کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و سایر کشورهای عربی مانند عراق، مصر، اردن و حتی کشورهایی نظیر ایران و ترکیه از اهمیت بالایی برخوردار است که بخشی از این اهمیت به موضوعات اقتصادی و بخشی دیگر به مسائل سیاسی و امنیتی برمی‌گردد.

حالا در این میان و با گذشت چند روز از چرخش عربستان به سوی سوریه و پس از دیدار وزیر خارجه عربستان سعودی با همتای سوری خود شاهد آن هستیم که ریاض در حال میدان‌داری و میانجی‌گری برای ایجاد آشتی میان سوریه با کشورهای عربی منطقه است.

 اساساً در نشستی که در عربستان برگزار شد هیچگونه موضعی مبنی بر مخالفت یا موافقت با بازگشت سوریه به اتحادیه عرب مطرح نشد و به صورت کلی باید گفت که این نشست صرفاً در حد رد و بدل شدن نظرات کشورهای حاضر در نشست در مورد سوریه بود

بر اساس اعلام قبلی مقامات عربستان سعودی، روز جمعه این کشور میزبان وزرای خارجه و نمایندگان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به انضمام مصر، اردن و عراق بود که محوریت این نشست را باید گفت‌وگو درباره بازگشت سوریه به اتحادیه عرب دانست که در روز گذشته (شنبه) وزارت خارجه عربستان در پایان نشست مشورتی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، مصر، اردن و عراق بیانیه‌ای درباره سوریه صادر کرد. در این بیانیه آمده است که راه‌حل سیاسی تنها راه حل بحران سوریه است و وجود نقش رهبری عربی در تلاش‌هایی با هدف پایان بحران و ایجاد سازوکارهای لازم برای این نقش و نیز افزایش مشورت بین کشورهای عربی به طوری‌که تضمین‌کننده موفقیت این تلاش‌ها باشد، اهمیت دارد.

همچنین در این نشست گفته شد که وزیران بر اهمیت حل بحران انسانی و ایجاد فضایی مناسب جهت دسترسی تمام مناطق سوریه به کمک‌ها و بازگشت امن آوارگان به وطن‌شان و ایجاد تدابیر بیشتر توافق کردند، به طوری‌که این توافق به ثبات در اوضاع در کل خاک سوریه کمک کند. از سوی دیگر وزیران بر اهمیت مبارزه با انواع تروریسم و تشکیلات تروریستی و مبارزه با قاچاق مواد مخدر تاکید کرده و ایجاد سازمان‌های دولتی برای حفظ حاکمیت سوریه در خاک این کشور به منظور پایان دادن به حضور شبه‌نظامیان مسلح و مداخلات خارجی در امور داخلی سوریه را مهم دانستند.

آنچه در این میان باید موردنظر قرار بگیرد این است که اساساً در نشستی که در عربستان برگزار شد هیچگونه موضعی مبنی بر مخالفت یا موافقت با بازگشت سوریه به اتحادیه عرب مطرح نشد و به صورت کلی باید گفت که این نشست صرفاً در حد رد و بدل شدن نظرات کشورهای حاضر در نشست در مورد سوریه بود. حال باید دید که تا برگزاری نشست‌های آتی در مورد بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، اتفاق خاصی در منطقه رخ خواهد داد یا اینکه پس از 12 سال قرار است دمشق وارد حلقه دوستان عرب خود شود.