دومینوی استعفا برای فرار از بحران معیشت

فرشاد گلزاری

 عرصه سیاست را باید یکی از خشن‌ترین و خشونت‌آمیزترین صحنه‌های تئوری و عملی دنیا دانست که هر از چندگاهی در آن اتفاقاتی رخ می‌دهد که هیچکس نمی‌داند چگونه باید آن را تحلیل کند. دلیل این بلاتکلیفی در عرصه تحلیلی و محتوایی که قرار است به عنوان یک تولیدِ رسانه‌ای یا اندیشکده‌ای در اختیار عموم قرار بگیرد چیزی نیست جز سیال بودن سیاست و از همه مهمتر، بی‌رحم بودن این پدیده که حالا به نوعی دنیا را درنوردیده است. همه می‌دانند که جهانِ امروز یک دنیای سراپا تضاد و درگیری است و هر کسی در گوشه‌ای به دنبال آن است تا بتواند منافعش را بر اساس راهبردهایی که در نظر دارد جلو ببرد اما در وضعیت کنونی و به خصوص پس از 24 فوریه 2022 میلادی که اوکراین مورد تجاوز روس‌ها قرار گرفت، همه چیز در دنیا دستخوش چندین مولفه منفی و مخرب شده که هنوز هم اثرگذاری این مولفه‌ها به قوت خود ادامه دارد. زمانی که اولین گلوله توپ‌های نظامی ارتش روسیه به خاک اوکراین کوبیده شد، بخش اعظمی از تحلیلگران خوشبین در سراسر دنیا این موضوع را یک تنش محدود خواندند، ولی در همان‌موقع اقتصاددانان و تحلیلگران بازارهای مالی به این فکر می‌کردند که قرار است کدام کشورها از درون به دلیل بحران اقتصادی برآمده از جنگ اوکراین، فروبپاشند. در آن روزها مقالات و تحلیل‌های زیادی در مورد تبعات اقتصادی بحران اوکراین به رشته تحریر درآمد و صریحا به دنیا گفته شد که قرار است چه بحرانی همانند صاعقه بر سر بسیاری از دولت- ملت‌ها فرود بیاید، اما طبق معمول بسیاری از سیاستمداران از این ماجرا عبور کردند. حالا با نگاهی به دور و اطرافمان می‌توانیم به این نتیجه برسیم که اکثر تحلیلگران در این مورد درست می‌گفتند؛ چراکه کشورهای ضعیف در حال تجربه یک بحران جدید هستند و تا مرز فروپاشی پیش می‌روند. یکی از این کشورها، سریلانکا است؛ جغرافیایی که از حدود 3 ماه پیش به بستر بحران‌های گوناگون تبدیل شده و هم‌اکنون اتفاقاتی در آن رخ داده که شاید طی سه دهه اخیر به هیچ وجه دیده نشده است. در حدود سه ماه پیش و همزمان با تشکیل صف‌های بی‌سابقه برای دریافت بنزین و گازوئیل در سراسر سریلانکا، ارتش برای مهار ناآرامی و پایان دادن به اعتراضات در یک پمپ بنزین اقدام به تیراندازی کرد و بسیاری از نخبگان جنوب‌آسیا معتقد بودند که همین شلیک می‌تواند زمینه‌ساز سقوط دولت و حاکمیت در این کشور شود. همان هنگام یک گروه ۲۰ تا ۳۰ نفری سنگ‌هایی را پرتاب کردند و به کامیون ارتش خسارت زدند و ارتش هم به صورت قهری وارد میدان شد اما هیچکدام از آن برخوردهای سلبی نتوانست اعتراض میلیون‌ها گرسنه که همه چیزشان درهم ریخته شده بود را به حاشیه ببرد. روند اعتراضات به حدی عمیق شد که بسیاری معتقد بودند به هیچ وجه نمی‌توان به برگشت آرامش در سریلانکا فکر کرد، ولی اینگونه پیش نرفت. در همان زمان اعتراضات باز هم ادامه پیدا کرد و اوضاع به حدی بحرانی شد که مردم مقامات سیاسی و اقتصادی کشور خود را مسئول این وضعیت می‌دانستند و خواهان استعفای آنها بودند.

آمریکا اعلام کرده بود که ۴ میلیارد دلار از طریق خطوط اعتباری هند به سریلانکا داده می‌شود و همچنین وعده کمک ۳۰۰ تا ۶۰۰ میلیون دلاری برای خرید دارو و سایر اقلام به این کشور داده شد، اما مخالفان هیچ توجهی به این مسائل نکردند و علیه دولت دست به طغیان زدند

یورش بر اتاق فرمان!

زمانی که این اعتراضات بالا گرفت، کابینه سریلانکا اصلاحات قانون اساسی را با هدف کاهش قدرت و اختیارات ریاست‌جمهوری تصویب کرد. همان روزها بلومبرگ در گزارش خود اعلام کرد که دولت سریلانکا هیچ جزئیاتی را درخصوص اصلاحات قانون اساسی منتشر نکرده و فقط اعلام کرده که به موجب این اصلاحات، قدرت و اختیارات بیشتری به پارلمان داده خواهد شد اما رهبر اپوزیسیون سریلانکا کمی بعد اعلام کرد که حزبش پارلمان را تحریم و تظاهرات خیابانی علیه دولت برگزار خواهد کرد که همین اتفاق هم رخ داد. اپوزیسیون سریلانکا اعلام کرده بود که این کشور با سخت‌ترین افول اقتصادی خود از زمان استقلالش در ۱۹۴۸ درگیر است؛ چراکه قطع مکرر و طولانی‌مدت برق‌، کمبود شدید مواد غذایی، سوخت و دیگر ضروریات گریبان مردم این کشور را گرفته استو دولت توانایی خروج از این وضعیت را ندارد. این وضعیت در حالی تشدید می‌شد که ویکرمسینگه، نخست وزیر سریلانکا حدود 20 روز پیش به پارلمان این کشور اعلام کرده بود سریلانکا در ضمن تلاشش برای جلب کمک‌های خارجی با هدف یافتن یک راه خروج از بدترین بحران اقتصادی چند دهه اخیر خود، یک کنفرانس اهدای کمک‌های مالی را با شرکت چین، هند و ژاپن برگزار خواهد کرد. این سخنان نخست‌وزیر سریلانکا در حالی انجام می‌شد که آمریکا اعلام کرده بود ۴ میلیارد دلار از طریق خطوط اعتباری هند به سریلانکا داده می‌شود. همچنین سریلانکا وعده کمک ۳۰۰ تا ۶۰۰ میلیون دلاری را از بانک جهانی برای خرید دارو و سایر اقلام دریافت کرده بود اما اتفاقاتی که طی سه روز اخیر رخ داد نشان می‌دهد که عملاً هیچ کمکی برای مخالفان این کشور جذابیت نداشته و گوش آنها از این حرف‌ها پر است؛ چراکه از روز جمعه اعتراضات به حدی افزایش پیدا کرد که مخالفان دولت موفق شدند وارد کاخ ریاست جمهوری سریلانکا شوند و اوضاع را به گونه‌ای دیگر جلو بردند. رویترز چندی بعد از این واقعه اعلام کرد که هزاران معترض روز شنبه در کلمبو پایتخت تجاری سریلانکا موانع پلیس را شکستند و اقامتگاه رسمی رئیس‌جمهوری این کشور را تصرف کردند و به همین دلیل باید گفت که یکی از بزرگترین اعتراضات ضددولتی در این کشور طی چند دهه اخیر به وجود آمده است. منابع دولتی سریلانکا اعلام کردند که طی این اعتراضات دستکم ۲۱ نفر از جمله ۲ پلیس زخمی شدند و به بیمارستان انتقال یافتند، اما آنچه در این میان باید مورد توجه قرار بگیرد این است که هجوم معترضان به کاخ ریاست جمهوری سریلانکا به نوعی نشان‌دهنده آن است که حکومت و دولت مستقر در این کشور علناً سقوط کرده و نمی‌تواند اوضاع را کنترل کند. عدم کنترل بر امور جاری کشور و تشدید اعتراضات حالا باعث شده تا رانیل ویکرمسینگه، نخست وزیر به رهبران احزاب اعلام کند زمانی که تمامی طرف‌ها در مورد تشکیل دولت جدید به توافق برسند، وی استعفا خواهد داد و از قدرت کناره‌گیری خواهد کرد. گوتابایا راجاپاکسه، رئیس‌جمهور سریلانکا هم اعلام کرده که در ۱۳ ژوئیه (۲۲ تیر) استعفا خواهد داد. این دومینوی استعفا را باید بخشی از یک سناریوی سیاسی دانست؛ چراکه مقامات ارشد سریلانکا با کناره‌گیری از قدرت دقیقاً به دنبال فرار از زیر بار مسئولیت و همچنین عدم پاسخگویی به بحران اقتصادی هستند که تاکنون سابقه نداشته است.