عقب‌نشینی برای حفظ بقا

فرشاد گلزاری

همه به خوبی می‌دانند یکی از کشورهایی که پس از روی کار آمدن دموکرات‌ها در کاخ‌سفید به شدت نگران اوضاع و احوال حاکم بر نظام‌ بین‌الملل شده، عربستان سعودی است. «جو بایدن» از همان هنگام که تبلیغاتِ انتخابات ریاست جمهوری آمریکا را کلید زد، به صورت جسته گریخته حملاتی را علیه ولیعهد سعودی و سیاست‌های ریاض طراحی و اجرایی کرد.

بایدن بارها در همان هنگام که خیلی‌ها (عربستان، امارات، بحرین و اسرائیل) معتقد بودند دونالد ترامپ برنده انتخابات خواهد بود، نه تنها پرونده قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی را مورد شدیدترین نقدها قرار داد، بلکه لازمه مقابله با چنین اقداماتی را به صورت مستقیم گوشزد کرد. بر این اساس حالا که دموکرات‌ها وارد کاخ سفید شده‌اند و ترامپ هم در حال تماشای دومین دور دوم استیضاح خود است، شواهد بسیاری وجود دارد که نشان می‌دهد ریاض تا حد زیادی عقب‌نشینی کرده است. به عنوان مثال سحرگاه پنجشنبه (23 بهمن) شاهد آن بودیم که لینا الهذلول، خواهر لجین الهذلول، فعال حقوق زنان سعودی از آزادی او خبر داد و در حساب کاربری توییتر خود نوشت که «لجین در بین خانواده‌ام است». او همچنین تصویری ویدیویی از لجین و خودش منتشر کرد و در ادامه نوشته که این فعال سعودی حوزه زنان پس از 1001 روز بازداشت به خانه برگشته است. گرچه آزادی این بانوی سعودی برای بسیاری از زنان عربستان مهم بود، ولی باید توجه کرد که اگر ترامپ در کاخ‌سفید حضور داشت، چنین اتفاقی نمی‌افتاد.

با آمدن بایدن بسیاری از قانونگذاران مجلس نمایندگان آمریکا از دولت جدید خواستار اعمال فشار بر ریاض شدند و درنهایت وزیر خارجه ایالات متحده صریحا اعلام کرد که واشنگتن در روابط با عربستان برای تضمین هماهنگی آن با منافع و اصول آمریکا بازنگری خواهد کرد

در همین راستا جو بایدن نیز آزادی این فعال حقوقی عربستان را تصمیمی درست خواند و به او و خانواده‌اش تبریک گفت. او آزادی الهذلول بعد از سپری کردن حدود سه سال در زندان را مورد تقدیر قرار داد و گفت: بودن مدافع قوی حقوق زنان و آزادی‌ او از زندان امری درست است که باید انجام می‌شد. همزمان با آزادی لجین الهذلول، منابع حقوقی اعلام کردند، مقامات سعودی روز چهارشنبه نواف بن عبدالعزیز، فعال شبکه‌های اجتماعی این کشور را هم بعد از بیش از دو سال و نیم بازداشت یکطرفه، آزاد کردند که این موضوع هم بسیار حائز اهمیت و مهم قلمداد می‌شود.

 از همه مهمتر این است که طبق گزارش‌های خبری منتشر شده از سوی العربی الجدید، حکم اعدام صادره در حق جوان شیعه عربستانی به نام علی النمر لغو شد و به ۱۰ ساله حبس تغییر کرد. محمد النمر از نزدیکان او در توییتر نوشته است که در راستای اجرای دستور ملک سلمان، پادشاه عربستان دادگاه کیفری ویژه در ریاض حکم اعدام جوان سعودی به نام علی محمد النمر را لغو کرد و قرار ۱۰ سال حبس را برای او صادر کرد. جالب اینجاست که علی النمر، برادرزاده شیخ باقر نمر معروف است که در سال 2016 توسط حکومت سعودی اعدام شد. او در سال ۲۰۱۲ زمانی که ۱۷ ساله بود بازداشت شد. جرم او شرکت در تظاهرات منطقه شیعه‌نشین القطیف در منطقه شرقیه اعلام شد و با اتهاماتی نظیر پیوستن به گروه‌های مجرم و حمله به نیروهای امنیتی روبه‌رو بود.

بر این اساس آزادی این سه فعال سعودی به خوبی نشان می‌دهد که اوضاع آنچنان در عربستان سعودی به نفع طیف تندروی عربستان سعودی نیست؛ چراکه سازمان حقوق بشر عربستان در ماه آوریل 2020 میلادی رسماً صدور دستور سلطنتی برای لغو حکم اعدام افرادی که در سنین پایین مرتکب جرم شده‌اند را اعلام کرد و از آن تاریخ قرار شد مجازات ۱۰ سال حبس و سپری کردن این مدت در کانون‌های اصلاح و تربیت برای مجرمان به سن تکلیف نرسیده را اجرایی کنند.

اعمال فشار جواب داد؟!

شاید همه فکر کنند که ساختار سیاسی و عقیدتی عربستان سعودی در سال 2021 میلادی بر سر عقل آمده و در حال اعمال تخفیف برای مبارزان و فعالین سیاسی و عقیدتی است، اما این تحلیل درست نیست.

آزاد کردن سه فعال مدنی و حقوق زنان آن هم در عرض یک هفته به خوبی نشان می‌دهد که برآیند حضور دموکرات‌ها در کاخ سفید سعودی‌ها را بر آن داشته که دست به چنین اقداماتی بزنند

سعودی‌ها حالا که زور بالای سرشان است، دست به چنین اقدامی زدند که آن هم برآیند حضور دموکرات‌ها در کاخ سفید است. اگر کمی به عقب برگردیم به خوبی می‌بینیم که پس از روی کار آمدن بایدن، ریاض به شدت احساس خطر کرده است. درست یک هفته پس از آمدن وی در کاخ‌سفید، گروهی از دموکرات‌های ارشد در مجلس نمایندگان آمریکا از رئیس‌جمهوری جدید کشورشان خواستند تا در روابط آمریکا-عربستان بازنگری کند و پس از آن بود که رئیس‌جمهور آمریکا فروش میلیاردها دلار تسلیحات به عربستان سعودی و امارات را متوقف کرد. کمی بعد گرگوری میکس، رئیس کمیته امور خارجه مجلس نمایندگان آمریکا، آدام اسمیت، رئیس کمیته خدمات مسلحانه مجلس نمایندگان آمریکا، آدام شف، رئیس کمیته اطلاعات مجلس نمایندگان آمریکا، جیم مک‌گاورن، رئیس کمیته قوانین مجلس نمایندگان آمریکا و دیگر قانون‌گذاران ارشد این نگرانی خود را با آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه امریکا در میان گذاشتند و او صریحا اعلام کرد که واشنگتن در روابط با عربستان برای تضمین هماهنگی آن با منافع و اصول آمریکا بازنگری خواهد کرد. این بازنگری تا حدود زیادی به مسائل یمن ربط دارد.

همین روز گذشته بود که ساموئل وربرگ، سخنگوی منطقه‌ای وزارت خارجه آمریکا در گفت‌وگو با شبکه اسکای نیوز عربی اعلام کرد که پرونده یمن و حل و فصل سیاسی بحران انسانی این کشور از طریق مذاکره، در رأس اولویت‌های دولت جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا قرار دارد. بر این اساس درمی‌یابیم که فشار آمریکا علیه سعودی‌ها صرفاً از یک ناحیه (خارجی) نخواهد بود، بلکه این فشار در مورد پرونده‌های داخلی هم صدق می‌کند. به عنوان مثال همین چند روز پیش بود که نیروهای امنیتی عربستان تعدادی از شهروندان را که در شهر بریده در منطقه القصیم در اعتراض به سیاست‌های اقتصادی ولیعهد عربستان دست به تظاهرات زدند، بازداشت کردند که این موضوع مورد اعتراض اروپا و آمریکا قرار گرفت. از سوی دیگر پس از افزایش شکایات شهروندان عربستانی از توقف پرداخت حقوق‌ها و افزایش قیمت‌ها در این کشور، هشتگ «حقوق نیازها را کفایت نمی‌کند» بار دیگر در میان کاربران عربستانی توییتر در صدر قرار گرفت که باز هم نگرانی آل‌سعود را به دنبال داشت؛ چراکه براساس بیانیه‌های دولت عربستان و موسسه پول سعودی (ساما)، در دوره حکمرانی پادشاه عربستان یعنی  «ملک سلمان بن عبدالعزیز»، این کشور ۲۳۸.۲ میلیارد دلار وام از خارج گرفته و حدود ۲۷۸.۳ میلیارد دلار از ذخایر ارزی را خرج کرده و حالا این کشور با رفتن ترامپ در بحرانی قرار گرفته که ناگزیر به «عقب‌نشینی» است. نوعی عقب‌نشینی که به خوبی نشان می‌دهد سعودی‌ها حاضرند برای حفظ بقای خود به هر ترتیب آن را عملیاتی کنند.