پایان پنهانکاری!

فرشاد گلزاری

 روز جمعه رئیس‌جمهوری ترکیه اعلام کرد که روابط کشورش با اسرائیل در سطح اطلاعاتی ادامه دارد و متوقف نشده است و دقایقی بعد این اظهارات همانند یک بمب رسانه‌ای توجه تمام محافل سیاسی و خبری را به خود جلب کرد. این اظهارات اردوغان پس از شرکت در نماز جمعه در یکی از مساجد استانبول مطرح شد که به نظر بسیاری از تحلیلگران امنیتی، مکان مخابرة این پیام بسیار مهم و حائز اهمیت بوده است؛ چراکه از سال‌ها پیش موساد و به طور کلی اسرائیل فعالیت‌های خود را عموماً در استانبول دو برابر کرده‌اند. بر این اساس احتمال می‌رود که اردوغان با حساب و کتاب مشخص اقدام به موضع‌گیری و افشای رابطه اطلاعاتی آنکارا و تل‌آویو کرده است. رئیس‌جمهوری ترکیه در بخشی از سخنان خود اعلام کرد که «ما نمی‌توانیم سیاست اسرائیل را در قبال فلسطین بپذیریم و این نقطه اختلاف‌نظر آنکارا با تل‌آویو مبتنی بر مفهوم عدالت و تمامیت ارضی کشورها است، اما در عین حال امیدواریم روابط خود با اسرائیل را به سطح بهتری برسانیم». اگر بخواهیم این اظهارات اردوغان را کالبدشکافی کنیم، دو نکته بسیار مهم در این میان به چشم می‌خورد. نکته اول ادعای احترام ترکیه به حفظ تمامیت ارضی کشورهاست که باز هم رئیس‌جمهوری ترکیه سعی کرد خود را حامی و دنبال‌کننده این مکتب بداند. این اظهارات بدان جهت خنده‌دار است که ترکیه بدون هماهنگی با دمشق و بغداد نظامیان خود را به سوریه و عراق گسیل کرده و تنها ادعایی که از سال‌ها پیش در مورد این رفتار خود دارد، برجسته کردن تهدید کُردی همانند سال‌های گذشته است. نکته دوم این است که اردوغان ابراز امیدواری کرده که روابط ترکیه با اسرائیل را به سطح بهتری برساند. این اظهارات در فاز اول نشان می‌دهد که روابط آنکارا با تل‌آویو طی سال‌های گذشته اساساً قطع نبوده و فاز دوم به ما می‌گوید که ترکیه به دنبال چرخش دیگر در حوزه سیاست خارجی خود با محوریت رژیم صهیونیستی است. باید توجه داشته باشیم که رابطه سیاسی آنکارا و تل‌آویو تا سال ۲۰۱۰ و در دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه به اوج خود رسید ولی یکباره با اقدام اسرائیل به مشکل برخورد کرد و رابطه این دو، رو به سردی گرایید. حمله نظامیان اسرائیل به کشتی «ماوی مرمره» که حامل کمک‌های مردمی بشردوستانه تحت عنوان ناوگان آزادی به نوار غزه دلیل افت رابطه میان دو طرف بود. این اقدام رژیم صهیونیستی منجر به جان باختن ۹ نفر از شهروندان ترکیه و باعث تیره و تار شدن روابط تل‌آویو - آنکارا شد. تا پنج سال بعد (یعنی سال 2015) این رابطه با فراز و فرودهای زیادی همراه بود ولی در سال ۲۰۱۵ رابطه سیاسی میان دو طرف قطع شد اما نکته اینجاست که سخنان اردوغان نشان داد رابطه اقتصادی و امنیتی آنها طبق روال قبل ادامه داشته است. در این میان باید متذکر شد که ترکیه اولین کشور در میان کشورهای جهان اسلام بود که در تاریخ ۲۸ مارس ۱۹۴۹ میلادی تاسیس کشوری با نام اسرائیل در سرزمین‌های اشغالی را تنها یک سال پس از اشغالگری در سال ۱۹۴۸ به رسمیت شناخت و به عبارتی از ۷۰ سال قبل تاکنون روابط دوجانبه میان آنکارا و تل‌آویو برقرار بوده است.

خرداد ماه امسال با فرود یک هواپیمای حاوی کمک‌های دارویی شرکت «العال» اسرائیل در استانبول، رابطه تل‌آویو و آنکارا وارد روند جدیدی شد؛ چراکه روی محموله آن پرچم اسرائیل و ترکیه نقش بسته بود و همین مساله نشان می‌دهد که روابط میان دو طرف همچنان باقیست

بازگردندن اوجالان و اوج رابطه امنیتی

تنها مسئله‌ای که از تنش‌های موجود میان این دو کشور تاثیر نپذیرفت، همان موضوع تبادل اطلاعاتی و مناسبات امنیتی میان میت (سرویس اطلاعاتی ترکیه) و موساد بود. با نگاهی گذرا به کارنامه مناسبات امنیتی میان این دو سرویس اطلاعاتی به روشنی می‌توان سابقه‌ای بیش از چند دهه را مشاهده کرد. آغاز این شکل مناسبات آن هم در بستر امنیت به دهه‌ها قبل، یعنی دیدار محرمانه «داوید بن گوریون» و «عدنان مندرس» نخست‌وزیران وقت اسرائیل و ترکیه برمی‌گردد. دیداری که نتیجه آن توافقی فوق محرمانه برای همکاری همه جانبه اطلاعاتی و امنیتی میان آنکارا و تل‌آویو را رقم زد.

دیدار محرمانه «داوید بن گوریون» و «عدنان مندرس» نخست‌وزیران وقت اسرائیل و ترکیه باعث شد تا عملیات دستگیری یکی از مهمترین تهدیدهای آنکارا یعنی عبدالله اوجالان، رهبر حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) در سال ۱۹۹۹ میلادی رخ دهد که موساد هم در آن حضور داشت

دستاورد دیدار محرمانه بن‌گوریون و مندرس، عملیات دستگیری یکی از مهمترین تهدیدهای آنکارا یعنی عبدالله اوجالان، رهبر حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) در سال ۱۹۹۹ میلادی است. سازمان اطلاعات و امنیت ملی ترکیه در عملیاتی مرکب به نام «بیدار» با مشارکت و همکاری آژانس اطلاعات مرکزی ایالات متحده (CIA) و همچنین سرویس اطلاعاتی اسرائیل (موساد) توانست اوجالان را در فوریه ۱۹۹۹ در نایروبی دستگیر کند. چندی بعد مشارکت موساد در این عملیات از سوی یک رسانه جمهوری آذربایجان به نقل از یک افسر سرویس اطلاعاتی کنیا مطرح شد و مهر تایید بر این مدعا اظهارات افرائیم هالئوی، رئیس وقت موساد در کتاب خود بود که پس از بازنشستگی آن را به رشته تحریر درآورد. این موضوع به خوبی نشان می‌دهد که جمهوری آذربایجان هم از سال‌ها قبل در روابط امنیتی و اطلاعاتی میان آنکارا و تل‌آویو حضور داشته و تایید این موضوع را باید در پیشنهاد اخیر رئیس‌جمهوری آذربایجان جست‌وجو کرد.

روز جمعه رسانه‌های تل‌آویو به نقل از چند منبع اسرائیلی در گزارشی نوشتند که الهام علی‌اف، طرح پیشنهادی برای میانجی‌گری به منظور از سر‌گیری روابط میان ترکیه و اسرائیل آغاز کرده است و جالب آنجاست که باکو رسماً گفته است که هم اسرائیل و هم ترکیه در زمان جنگ قره‌باغ، از جمهوری آذربایجان حمایت نظامی و اطلاعاتی کردند! این خبر به نوعی نشان می‌دهد که باکو در حال ادای دین خود به دو طرف است اما حالا سوالی که در این میان مطرح شده این است که آیا، ترکیه به قطار عادی‌سازی روابط با اسرائیل خواهد پیوست یا خیر؟ پاسخ به این سوال تا حدودی مشخص است. خرداد ماه گذشته با فرود یک هواپیمای حاوی کمک‌های دارویی شرکت «العال» اسرائیل در استانبول، رابطه تل‌آویو و آنکارا وارد روند جدیدی شد.

هواپیمایی که با خروج محموله آن پرچم اسرائیل و ترکیه روی آن نقش بسته بود و از دید رسانه‌ها مخفی نماند و همین مساله نشان می‌دهد که روابط میان دو طرف همچنان باقیست. در چند ماه گذشته هم دو محموله کمک‌های پزشکی میان تل‌آویو و آنکارا برای مقابله با بیماری کرونا تبادل شده که خود حکایت از باز شدن مسیر مذاکرات سیاسی در پشت صحنه دارد. بر این اساس باید گفت که سخنان اردوغان از یک زاویه مهم است و آن هم احتمال عادی‌سازی و رونمایی از رابطه علنی میان اسرائیل و ترکیه است. رابطه‌ای که به هیچ وجه قطع نشده و حالا رئیس‌جمهوری ترکیه با آمدن دموکرات‌ها در کاخ‌سفید به دنبال آن است تا بتواند این رابطه را برای در امان بودن و حفظ خود در «کاخ آکسارای» علنی و حداقل تقویت کند.