باکو برنده شد؛‌ مسکو برنده‌تر!

فرشاد گلزاری

در حالی‌که توجه تمام رسانه‌های دنیا به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و دعوای «دونالد ترامپ» با «جو بایدن» به عنوان نامزد پیروزِ این انتخابات بود؛ شامگاه دوشنبه نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان در بیانیه‌ای اعلام کرد با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان در خصوص پایان دادن به  جنگ و درگیری در منطقه قره‌باغ به توافق رسیده است. این خبر اگرچه در فضای کنونی بسیار ناباورانه بود اما کمی بعد شاهد آن بودیم که خبر مذکور به سرعت در صدر اخبارِ رسانه‌های دنیا قرار گرفت. در این میان سخنان پاشینیان توجه طیف عظیمی از تحلیلگران و رسانه‌ها را به خود جلب کرد.

او تصمیم به توافق برای اجرای آتش‌بس را بسیار سخت و دردناک توصیف کرد و خطاب به مردم کشورش اعلام کرد که من تصمیم به شدت دشواری را برای خودم و شما گرفتم؛ تا حدی دردناک که شخصاً قادر به توصیفش نیستم اما این تصمیم بنابر تحلیل‌های عمیق از اوضاع نظامی و ارزیابی‌ افرادی که از آن درک بهتری دارند، اتخاذ شد. پاشینیان اعلام کرد که این پیروزی نیست، اما تا وقتی که خودتان به بازنده بودن در جنگ اعتراف نکنید، شکست هم نخواهد بود! این مدل از سخن گفتنِ نخست وزیر ارمنستان به خوبی نشان می‌دهد که او تحت شدیدترین انتقادها و فشارهای داخلی قرار دارد.

روسیه توانست به گروه مینسک (متشکل از فرانسه، روسیه و آمریکا) بفهماند که کلید حل و فصل مساله قره‌باغ در منطقه قفقاز جنوبی و به طور کلی در منطقه اوراسیا که حوزه نفوذ سنتی آنها به شمار می‌آید، در دست مسکو است، نه کشورهای اروپایی و حتی ترکیه

نمونه‌ای از این فشار را می‌توان در صبح روز گذشته (سه‌شنبه) مشاهده کرد؛ چراکه معترضان در ارمنستان صبح دیروز به سمت ساختمان دولت و پارلمان یورش برده و با شکستن شیشه‌ها و وسایل داخل آن؛ خواستار استعفای نخست‌وزیر کشورشان شدند و شعارهایی در انتقاد به آتش‌بس جدید با آذربایجان سر دادند. اوضاع به حدی در ایروان به هم ریخته است که تصاویر و ویدئوهای منتشر شده از سوی رسانه‌ها و شبکه‌های خبری نشان می‌دهد که رئیس مجمع ملی ارمنستان به شدت مورد ضرب و جرح معترضانی قرار گرفت که خواستار استعفای نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان بودند. معترضان می‌گویند که توافق با باکو برای عقب‌نشینی یک «خیانت» است. برخی از معترضان هم شعار «نیکول به ما خیانت کرد» سر می‌دادند. معترضان خشمگین معتقدند که امضای این توافق امتیازات بسیاری به جمهوری آذربایجان می‌دهد که طی چندین دهه به دست آمده است.

کمی آنطرف‌تر یعنی در باکو اوضاع 180 درجه متفاوت است. الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان نخست پیروزی «جو بایدن» در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا را تبریک گفت و در وهله دوم اعلام کرد که در جریان حملات اخیر نیروهای ارمنستان حدود ۹۳ شهروند جمهوری آذربایجان کشته شده و بیش از ۴۰۰ تن نیز زخمی شده‌اند. او باز هم اعلام کرد که ارمنستان هزاران مزدور را از خارج برای این نبرد به استخدام خود درآورده است ولی هیچ اشاره‌ای به اقدام متقابل ترکیه در خصوص انتقال هزاران تروریست سوری به قفقاز جنوبی نکرد!

رئیس‌جمهوری آذربایجان با تاکید بر لزومِ حفظ توافق آتش‌بس جدید در مورد قره‌باغ، از ساخت یک جاده بین نخجوان و آذربایجان خبر داد که نشان می‌دهد در توافق مذکور بیشترین حق به باکو داده شده است. نکته‌ای که در این میان باید موردنظر قرار بگیرد، نقش روسیه و همچنین فعال شدن این کشور در دقیقه 90 بود که درنهایت باعث شد توافق آتش‌بسِ مذکور منعقد شود.

بُرد بزرگ برای کرملین

درگیری‌های جدید در ۲۷ سپتامبر سال جاری میلادی با شدت بسیار زیادی نسبت به دفعات گذشته صورت گرفت و همین موضوع باعث شد تا واکنش‌های بین‌المللی به این موضوع (خصوصاً از جانب اروپایی‌ها) بیشتر از گذشته باشد. اگر در طول این مدت به رفتارِ روسیه توجه می‌کردید، به خوبی می‌دیدید که این کشور در مورد پرونده قره‌باغ به هیچ وجه آشکارا وارد بازی نشد و تمام پیگیری‌های آنها به صورت پنهانی صورت گرفت.

هرچند یکبار شاهد آن بودیم که دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین مواضعی را در مورد حل و فصل اختلافات در مورد قره‌باغ به نمایندگی از فدراسیون روسیه بیان کرد؛ ولی هیچ موضع قاطعی از مسکو شاهد نبودیم. نکته اول این است که روسیه با اعلام این آتش‌بس، به نوعی نخست‌وزیر فعلی ارمنستان را تنبیه کرد. همه به یاد دارند زمانی که نیکول پاشینیان به عنوان نخست‌وزیری این کشور انتخاب شد، سعی داشت تا کشورش را به سمت همکاری با غرب هدایت کند و این به معنای خط بطلان بر منافع ملی و استراتژیک مسکو بود.

وزارت امور خارجه روسیه ادعای رئیس‌جمهوری آذربایجان مبنی بر مشارکت نیروهای ترکیه در ماموریت صلحبانی در منطقه قره‌باغ را رد کرد و این بدان معناست که تکة بزرگِ کیکِ پیروزی به مسکو رسید، نه باکو

شک نکنید که اگر روسیه می‌خواست از ارمنستان در این منازعه پشتیبانی کند، اصلاً اجازه‌ نمی‌داد نیروهای آذربایجان تا بیخِ گوشِ ارمنستان پیشروی کنند و در همان ساعات اولیه، اوضاع را به نفع ایروان رقم می‌زند؛ اما باید بگوییم که مسکو و شخص پوتین با سکوتِ خود در قبال این قضیه، سعی کرد تا پاشینیان را مجازات کند و به او بفهماند که باید جزای همکاری و هماهنگی با غرب را بپردازد.

نکته دوم این است که بر اساس این توافق، وزارت دفاع سوریه مامور اعزامِ نیروهای حافظ صلح شامل ۱۹۶۰ نظامی به همراه ۹۰ خودروی زرهی و ۳۸۰ تجهیزات نظامی دیگر به منطقه «لاچین» خواهد بود.

از سوی دیگر، نیروهای حافظ صلح فدراسیون روسیه به موازات عقب‌نشینی نیروهای مسلح ارمنستان در این منطقه مستقر می‌شود و مدت زمان اقامت آنها بر اساس بندهای توافق، ۵ سال است و قابلیت تمدید خودکار برای دوره‌های ۵ ساله بعدی (در صورتی که هیچ یک از طرفین ۶ ماه قبل از انقضای مدت قصد برای خاتمه استفاده از این ماده اعلام نکرده باشند) هم در نظر گرفته شده است.

این بدان معناست که روسیه بدون کوچکترین هزینه در این منازعه، وارد خاک آذربایجان شد و اقدام به احداث پایگاه‌های مرزی میان ایروان و باکو خواهد کرد.

از سوی دیگر عصرِ روز گذشته (سه‌شنبه) وزارت امور خارجه روسیه ادعای رئیس‌جمهوری آذربایجان مبنی بر مشارکت نیروهای ترکیه در ماموریت صلحبانی در منطقه قره‌باغ را رد کرد و این بدان معناست که تکة بزرگِ کیک پیروزی به مسکو رسید، نه باکو. درست است که قرار شده منطقه آغدم و سرزمین‌های در دستِ ارمنستان در منطقه گازاخِ جمهوری آذربایجان تا ۲۰ نوامبر سال ۲۰۲۰ به آباکو بازگردانده شود و مناطقی مانند شوشا (مشرف بر ارتفاعات خانکندی) که نقطه استراتژیک به شمار می‌رود هم در دست آذربایجان باقی خواهد ماند، اما مساله اینجاست که روسیه با این اقدام توانست به گروه مینسک (متشکل از فرانسه، روسیه و آمریکا) بفهماند که کلید حل و فصل این مساله در منطقه قفقاز و به طور کلی در منطقه اوراسیا که حوزه نفوذ سنتی آنها به شمار می‌آید، در دست مسکو است، نه کشورهای اروپایی و حتی ترکیه. در آخر، مساله اصلی که باید به نظارة آن طی روزهای آینده بنشینیم، سقوطِ پاشینیان در ایروان است؛ چراکه از اوضاع و احوال پیداست او دیگر جایی برای ماندن در قدرت ندارد و کرملین هم حمایتی از او نخواهد کرد.