حیدر العبادی به پایان سلام می‌کند

سجاد موسوی راضی

هنگامی‌که حیدر العبادی روز دوشنبه هفته گذشته (19 شهریور 1397) وارد بصره شد، مورد استقبال چندانی قرار نگرفت. روی بنرهایی که روی فنس‌ها و دیوار خانه‌های بصره نصب شده بود این جمله به چشم می‌خورد: تو فقط به نفت و مسائل مرزی اهمیت می‌دهی و اینکه مردم بصره چگونه زندگی می‌کنند برایت بی‌اهمیت است. روی یکی دیگر از بنرها نوشته شده بود: مردم بصره حضور عبادی که در حال ترک مقام خود است را محکوم می‌کنند.

روزهای متمادی تظاهرات ضد دولتی در جنوب عراق و در پر جمعیت‌ترین شهر این کشور نه تنها موجب کشته شدن ده‌ها نفر از تظاهرکنندگان شد، بلکه تقریبا سرنوشت حیدر العبادی را مشخص کرد. نخست وزیری که مورد حمایت آمریکا است و از سال 2014 میلادی بر مسند قدرت نشسته است.

انتقادها بر سر ناآرامی‌های بصره همگی حیدر العبادی را نشانه گرفته است به طوری‌که رهبران سایر احزاب در عراق خواستار استعفای وی شده‌اند.

در همین حال، عبادی امیدوار بود که بتواند یک دوره دیگر در صندلی نخست وزیری عراق تکیه بزند، آن هم پس از انتخابات مجلس عراق در ماه می (اردیبهشت-خرداد) امسال که در نتیجه آن هیچ‌یک از احزاب این کشور موفق به کسب اکثریت کرسی‌ها نشدند. ماه‌ها مذاکره سیاسی میان گروه‌ها و احزاب مختلف منجر به رسیدن به این نتیجه شد. در حالی‌که عبادی در شهر بصره به خاطر بروز ناآرامی‌ها سایر گروه‌های سیاسی را سرزنش می‌کرد، تظاهرکنندگان در خیابان‌های این شهر راهپیمایی می‌کردند و با در دست داشتن پرچم‌های عراق، گل و عکس‌هایی از جوانان کشته شده به دست نیروهای امنیتی عراق به عزاداری می‌پرداختند.

حیدر العبادی هنگامیکه کمی بیشتر از چهار سال پیش به قدرت رسید، عراق را در جنگ با داعش هدایت کرد و شخصا پیروزی بر این شبه نظامیان را اعلام کرد. اما اکنون در حالی‌که تقریبا اثری از داعش باقی نمانده است، مردم عراق خواهان اجرای سایر تعهدات رهبر خود هستندو از او می‌خواهند مبارزه با فساد، و تحت کنترل درآوردن گروه‌های شبه نظامی بسیار زیاد کشور را ساماندهی کند.

نخست وزیر عراق در مصاحبه‌ای که در ماه ژانویه 2018 با مجله تایم کرده بود، اعلام کرد که بزرگ‌ترین هدفش پس از مبارزه با داعش این است که قدرت را به مردم باز گرداند.

اما مردم به شکل روز افزونی شکیبایی خود را از دست داده‌اند. امیر الحسین، پذیرشگر بیمارستان در شهر بصره گفت: تنها چیزی که بصره از عبادی گرفت، تعهدات و قول بود. به همین دلیل هم هست که امیدمان را به وی از دست داده‌ایم.

آخر هفته گذشته نیز مردم به خیابان‌ها ریختند و با آتش زدن ساختمان‌های دولتی، بر ضدسیاستمداران عراق شعار دادند. آنها خواستار رفع مشکلات خدمات اولیه در این شهر نفت خیز شدند، بصره با قطع شدید آب و برق روبروست.

حسین گفت: دلیل تظاهرات مردم همین است. نه اینکه بخواهند کمک کنند تا سیاستمداران تقصیر را گردن یکدیگر بیاندازند، بلکه می‌خواهند کمک کنند تا سیاستمداران حزب‌های قدرتمندی در مجلس تشکیل دهند. ایران و آمریکا مدت‌های زیادی است که برای تاثیرگذاری روی بغداد با یکدیگر در رقابت هستند، گرچه یک دشمن مشترک نیز به نام داعش دارند. اکنون اما منافع این کشورها در عراق بیش از پیش از هم دور شده است، چراکه دیگر داعش سرکوب شده است و تنش میان تهران و واشنگتن پس از پشت پا زدن آمریکا به برجام افزایش یافته است.

کاخ سفید هفته گذشته به ایران هشدار داد که آمریکا ایران را مسئول هرگونه حمله به تاسیسات این کشور در عراق خواهد دانست. در بیانیه کاخ سفید آمده است: ایران اقدامی برای متوقف کردن حملات توسط نیروهای تحت حمایتش در عراق انجام نداد. این بیانیه در حالی منتشر شد که در واقع حمله به کنسولگری ایران آن هم در شهری که اغلب جمعیت آن شیعه نشین هستند، صورت گرفت و نه به تاسیسات آمریکا. در این حمله ساختمان کنسولگری ایران توسط تظاهرکنندگان به آتش کشیده شد.

سالهاست که رهبران عراق به شکل موفقیت‌آمیزی ایدئولوژی تفرقه را برای حمایت از احزاب، برنامه‌ها و حامیان خارجی خود در پیش گرفته‌اند. رندا منصور، یکی از محققان موسسه چاتام هوس، اظهار کرد که بسیاری از مردم عراق از سیاست‌های هویتی و اینکه رهبرانشان سرگردان به دنبال حامیان خارجی نظیر آمریکا و ایران می‌داند، خسته شده‌اند.

اما تظاهرات اخیر خاستگاهی تفرقه گرایانه همانند حرکت‌هایی که دهه‌هاست گریبان عراق را گرفته بود ندارد. جنبش‌های تفرقه گرایانه موجب ظهور گروه‌های آشوب طلبی مانند داعش و شبه نظامیان شیعی در این کشور شده است. موضوع تظاهرات اخیر در عراق شرایط زندگی و فساد دولت است که موجب شده است که دسترسی مردم به خدمات اولیه شهری محدود شود.

منصور می گوید: هم اکنون میان مردم و رهبرانشان گسل ایجاد شده است. اکنون عراقی‌های شیعه بر ضد رهبران شیعه و ایران شیعه تظاهرات کرده‌اند. شیعه بودن به تنهایی کافی نیست وقتی‌که آب و برق برای زندگی ندارید. حزب دعوه عراق، که عبادی نیز به آن تعلق دارد، رهبری عراق را از زمان نخستین حمله آمریکا به عراق در سال 2000 میلادی به دست گرفته است. بسیاری از عراقی‌ها از ناتوانی دولت در تامین خدمات اولیه شهری تحت حکومت این حزب خسته شده‌اند. برخی از رسانه‌های محلی عراق، دوران طولانی حکومت حزب دعوه بر عراق را شبیه دوران حکومت حزب بعث و صدام حسین دانسته‌اند. خستگی مردم از دولت در انتخابات مجلس عراق که در ماه می 2018 برگزار شد خود را نشان داد. تعداد رای‌دهندگان به کمترین سطح خود پس از سرنگونی صدام حسین رسید. منصور اظهار کرد که بسیاری از عراقی‌ها فکر می‌کنند که رایشان در شرایط کنونی سیاسی کشور تاثیر و ارزش چندانی ندارد.

با وجود کاهش محبوبیت حیدر العبادی، به نظر می‌رسد که وی یک دوره دیگر نیز به عنوان نخست وزیر عراق انتخاب شود که دلیل آن نیز ساختار از هم گسیخته و بالا به پائین سیاسی این کشور بود. احزاب به رهبری هادی العماری و مقتدی صدر در انتخابات کرسی‌های بیشتری از حزب حیدر العبادی تصاحب کردند. حزب العماری به ایران نزدیکتر است اما حزب مقتدی صدر و شخص وی بر ضد تاثیر آمریکا و ایران در عراق سخنرانی‌هایی داشت است.

اما تشکیل دولت در دموکراسی شکننده عراق نیاز به ایجاد توازن احزاب، جدایی طلبان و منافع خارجی به شکلی ظریف و با دقت دارد. گرچه ممکن است که عبادی محبوب‌ترین رهبر این کشور نباشد اما در خارج و داخل کشور بسیار انعطاف پذیر بود.

عبادی در سخنان خود در مورد مبارزه با تروریسم خوب عمل کرد و از حضور آمریکایی‌ها در عراق برای مبارزه با داعش استقبال کرد. وی همچنین از نوری المالکی، نخست‌وزیر پیشین عراق، تساهل بیشتری بروز داد. مالکی که از سال 2006 به کمک آمریکا و ایران بر سر قدرت بود به خاطر اقدام‌هایش در مورد کردهای عراق و سنی‌های این کشور که منجر به حملات گسترده داعش در سال 2014 به عراق شد، مورد انتقادهای شدید قرار گرفت.

با کناره گیری حیدر العبادی از مسند قدرت، آمریکا در بغداد متحدانش را از دست می‌دهد و تاثیرش در عراق کمتر می‌شود.

منصور گفت: عراقی‌ها از اینکه دولتشان به دنبال خشنود کردن متحدان خارجی است به جای اینکه آب سالم و بهداشتی برای مردم تامین کنند، خسته شده اند.