سهم ۲/۴ درصدی کودکان از سود ۷۶۶ میلیارد تومانی زباله‌گردی

آسو محمدی

سهم ۴/۲ درصدی کودکان از سود زباله‌گردی

در ابتدای نشست فرشید یزدانی، مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق کودکان با اشاره به عنوان این پژوهش گفت: یغما یعنی تاراج. یغمای کودکی یعنی کودکی که به تاراج رفته و هیچ چیز از آن برجای نمی‌ماند و یغماگر نظام سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است؛ یغماگری که با نگاه بازارمحور همه چیز را کالا تلقی می‌کند و کودکی این کودکان را به یغما می‌برد. 

به همین دلیل باید در مقابل این پدیده یک موضع داشته باشیم و به عنوان یک نهاد مدنی باید مبتنی بر پژوهش در سیاستگذاری درست در خصوص این موضوع ورود کنیم و ایده ارائه دهیم. او افزود: هدف آرمانی خیلی از نهادهای مدنی حذف زباله‌گردی کودکان است. اما سوال این است که اگر این کودکان زباله‌گردی نکنند، چگونه زندگی کنند و کجا بروند؟ 

یزدانی ادامه داد: در این پژوهش نصف تهران را به صورت دقیق اسکن کرده‌ایم و نصف دیگر آن به صورت سریع اسکن شده است. این پژوهش مبتنی بر داده‌های میدانی ما و مصاحبه‌هایی است که با کودکان کار و اربابان آنها انجام شده است. 

مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق کودکان با اشاره به اینکه در این تحقیق مشخص شد ۱۴هزار زباله‌گرد در تهران وجود دارد، تصریح کرد: از این تعداد چهار هزار و ۷۰۰ نفر آنها یعنی یک سوم کودک هستند. کودکانی اغلب تبعه افغانستان. 

یزدانی اضافه کرد: طبق این پژوهش و با رقم سال گذشته، سود زباله‌های خشک دو میلیارد و۶۰۰ میلیون تومان است اما از این مبلغ ۲۰۰میلیارد به شهرداری می‌رسد و بخشی به پیمانکاران و اربابان تعلق می‌گیرد و در این میان سهمی که زباله‌گردهای کودک می‌برند ۴/۲ درصد از مجموع ۶/۱۵ درصد سهم زباله‌گردها است که بسیار ناچیز است.

سود شهرداری۲۰۰میلیارد و پیمانکاران566میلیارد  است

در ادامه این نشست کامیل احمدی، مردم‌شناس و سرپرست پژوهش زباله‌گردی کودکان درباره راهکارهای این پدیده افزود: ادغام بخش غیررسمی و رسمی از راهکارهای رسیدگی به این پدیده است. او ادامه داد: مکانیزه کردن سیستم جمع آوری پسماند، نظارت بر اجرای قوانین پسماند، تغییر شیوه مدیریت شهر و... از جمله موارد کاهش زباله‌گردی در شهر هستند. احمدی تصریح کرد: از جمع‌آوری پسماند خشک شهرداری ۲۰۰میلیارد و پیمانکاران ۵۶۶میلیارد تومان سود می‌برند. این درحالی است که پیمانکاران بخشی از این پول را به صاحب‌کاران می‌دهند. قسمتی از این درآمد به صاحبان گود و گاراژداران که زباله در آنجا دپو می‌شود، داده می‌شود و تنها اندکی از این پول به کودکان و سایر زباله‌گردان می‌رسد.

راهکارهایی برای کاهش زباله‌گردی در تهران

احمدی در ادامه صحبت‌هایش با اشاره به راهکارهای دیگر برای کاهش پدیده زباله گردی در شهر افزود: حذف کودکان زباله‌گرد زیر ۱۵سال از چرخه زباله‌گردی، برگشت دادن امن زباله‌گردهای مهاجر زیر ۱۵سال با شرایط به کشورشان، حذف کودکان زباله گرد بالای ۱۵سال و ماندن آنها در ایران مشروط به داشتن سرپرست، مهارت‌آموزی برای حرفه و اشتغال، فراهم کردن فرصت‌های جایگزین اشتغال و درآمد برای آنها، تأمین امنیت و اجازه کار نیمه‌وقت، داشتن بیمه و خدمات، آموزش‌وپرورش رایگان و تخصیص درآمدهای شهرداری به این مورد از جمله راهکارهای دیگر برای کاهش زباله‌گردی کودکان در تهران می‌تواند باشد. 

فقر، فقدان فرصت‌های اقتصادی

سومین سخنران این نشست فرشید خضری بود. خضری از اعضای انجمن و دستیار پژوهش کودکان زباله گرد در خصوص یافته‌های این پژوهش گفت: برای حذف زباله گردی کودکان ما به تولید دانش و علم در این حوزه نیازمند هستیم. اینکه چه عواملی باعث زباله‌گردی در تهران شده و چه پیامدهایی دارد و برای ساماندهی، جمع‌آوری و کاهش آسیب‌های ناشی از زباله‌گردی چه باید کرد نیاز به تأمل و پژوهش دارد. خضری با بیان اینکه در این پژوهش آنها با ۳۰۲زباله‌گرد که ۵۲درصد آنها کودک بودند، مصاحبه کرده‌اند، گفت: عوامل اصلی زباله‌گردی در سطح تهران فقر، فقدان فرصت‌های اقتصادی و شیوه مدیریت پسماندهای شهری است. این درحالی است که قدمت شهرداری ۱۰۰سال است اما تاکنون موفق شده با راه‌اندازی غرفه‌های بازیافت و ماشین‌های مخصوص جمع آوری زباله تنها حدود ۱۵درصد از زباله‌های شهر تهران را جمع‌آوری کند. این عضو انجمن ادامه داد: واگذاری مناطق به پیمانکاران و نحوه اجرای کار آنها غیرقانونی است و این درحالی است که زباله‌گردها به لباس و ابزار ایمنی تجهیز نشده‌اند و در این بین از کودکان نیز برای جمع آوری زباله استفاده می‌شود. او با اشاره به اینکه ۸۹ درصد زباله‌گردها به شیوه غیرقانونی وارد کشور شده‌اند، تصریح کرد: عوامل زیادی در ایجاد زباله‌گردی اثر دارد. از جمله تبعیض‌های ساختاری و بین فردی، شکل‌گیری بازار زباله، شبکه‌های روابط اجتماعی و کار میان زباله‌گردها که یکدیگر را وارد این کار می‌کنند.

سه رویکرد مداخله‌محور برای حل پدیده زباله‌گردی

مروئه وامقی، عضو هیأت علمی دانشکده علوم بهزیستی و توانبخشی نیز سخنران دیگری بود که با اشاره به تحقیق یک مؤسسه پژوهشی در آلمان که به درخواست سازمان بین‌المللی کار روی پروژه‌های زباله‌گردی کار کرده بودند، گفت: این تحقیق شامل ۱۴ پروژه روی کشورهای آسیا و آمریکای لاتین بوده و در همه آنها به این نتیجه رسیده‌اند که علت اصلی زباله‌گردی در همه محل‌های پژوهش فقر بوده است. این اتفاق دلایل مختلفی داشته یا سرپرست خانواده قادر به کسب درآمد نبوده، یا مهارت کافی نداشته، فرصت شغلی در اختیارش نبوده یا مشکلات اقتصادی داشته است. وامقی اضافه کرد: او با بیان اینکه سه رویکرد مداخلات در این پژوهش مطرح شده است، ادامه داد: رویکرد مبتنی بر رفاه، مبتنی بر حقوق و رشد کودک مطرح شده است. وامقی خاطرنشان کرد: رویکرد مبتنی بر رفاه معتقد است که این افراد در شرایط بدی هستند و باید امکانات و نیاز روزانه‌شان مثل نیاز به بهداشت و ابزارهای محافظتی تأمین شود. در رویکرد مبتنی بر رشد، به کودکان این‌طور نگاه می‌شود که فقیرند باید روی آنها سرمایه گذاری آموزشی کرد، مشاغل جایگزین برایشان درنظرگرفت و توانایی‌هایشان را ارتقا داد. در رویکرد مبتنی بر حقوق، جایگاه سیاسی و امکان برای مطرح کردن این افراد باید فراهم شود. باید دیده و شنیده شوند و سعی کنیم که حقوقشان تأمین شود.

نیاز به راهکارهای دقیق و هدفمند داریم 

بهاره آروین، عضو شورای شهر تهران نیز گفت: ما درخواست همکاری و مشارکت برای این موضوع داریم که چه نوع سیاستگذاری در پیش بگیریم که نتایج خوبی در خصوص پدیده زباله‌گردی و کاهش آن داشته باشیم. او افزود: شهرداری هیچ کاری هم که انجام ندهد، باید ۷۵۰میلیارد صرف حقوق (برای مثال کارگران فضای سبز) و نگه داشت شهر کند. با این حال سود شهرداری از جمع‌آوری پسماند خشک در گذشته چیزی حدود دو تا سه هزار میلیارد بود اما شهرداری سعی کرد با حذف رانت و رقابتی کردن فضا بیشترین سود به کارگران جمع آوری پسماند برسد. به همین دلیل این مبلغ در حال حاضر به ۲۰۰میلیارد رسیده که در شهرداری مبلغ ناچیزی محسوب می‌شود. آروین ادامه داد: شهرداری در حوزه پسماند تر مناقصه و در پسماند خشک مزایده برگزار می‌کند. البته در هر دو حوزه رانت وجود دارد. ما در خصوص پسماند تر نیز مشکلاتی داشتیم و پیمانکاران حقوق کارگران را پرداخت نمی‌کردند. به همین دلیل با اجرای یک سیستم نظارتی شهرداری ورود کرد تا پیمانکار طی روال اداری حقوق کارگرانش را به درستی پرداخت کند. اما در حوزه پسماند خشک ما مزایده داریم. پیمانکار قرارداد جمع‌آوری زباله می‌بندد و تنها ابزار ما در صورت رؤیت تخلف این است که قرارداد او را باطل کنیم. آروین خاطرنشان کرد: اما تا چه حدی می‌توانیم قرارداد باطل کنیم و از این طرف بحث نظافت شهر مطرح است و این زباله‌ها باید جمع‌آوری شود. من با رسمی‌سازی مشاغل غیررسمی موافقم اما چطور می‌شود که مشاغلی را که همه خواستار حذف آن هستند، رسمی کرد؟ یا اینکه آیا با ابطال قرارداد پیمانکاران متخلف می‌شود راه به جایی برد؟ ما هم می‌خواهیم این مشکل برطرف شود اما نیاز به راهکارهای دقیق و هدفمند داریم. به همین دلیل امروز من در این جلسه شرکت کردم تا از دیدگاه‌های این پژوهش در حل این مشکل ایده و کمک بگیریم.

از جمع‌آوری پسماند خشک، شهرداری ۲۰۰میلیارد و پیمانکاران ۵۶۶میلیارد تومان سود می‌برند. این درحالی است که پیمانکاران بخشی از این پول را به صاحب‌کاران می‌دهند. قسمتی از این درآمد به صاحبان گود و گاراژداران که زباله در آنجا دپو می‌شود، داده می‌شود و تنها اندکی از این پول به کودکان و سایر زباله‌گردان می‌رس

تناقضات را شناسایی کنیم

ششمین سخنران این نشست مراد ثقفی، فعال مدنی بود. ثقفی با اشاره به اینکه کاهش پدیده زباله‌گردی در تهران پر از تناقض است، گفت: نیاز است در فرصتی مناسب جلسه‌ای با حضور شهرداری، شورای شهر و افراد حرفه‌ای که در این حوزه کار کرده‌اند، برگزار شود تا به نتایج دقیقی برسیم. او با اشاره به پژوهش یغمای کودکی ادامه داد: این کار یک کار توصیفی خوب است. همه ما دنبال این هستیم که این کار خاتمه یابد اما چطور و به چه قیمتی. آیا این کودکان باید ردمرز شوند یا اینکه برای کار جای دیگری بروند و از دید و چشم ما دور شوند و ندانیم آنها کجا هستند. ثقفی تصریح کرد: برای اینکه بتوانیم سیاستی را برای حل این پدیده استخراج کنیم، نیاز داریم که از سطح توصیف بگذریم و از خود کودکان برای حل مشکل آنها کمک بگیریم. این فعال مدنی ادامه داد: تناقضات باید اول شناسایی شوند و بعد پژوهش بر اساس آنها ساماندهی و انجام شود.

ارزش‌هایی که امکان راه‌حل را بسته است

در پایان نشست احمد میدری، معاون رفاه اجتماعی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی به عنوان نماینده یک نهاد سیاستگذار گفت: برخی مسائل سیاستگذاری‌ها در خصوص زباله‌گردی به ویژه زباله‌گردی کودکان پیچیده است؛ مثل ساختن مدرسه که کار آسانی است اما ارتقای آموزش سخت است. زباله‌گردی و حل این پدیده در جامعه ما نیز کار راحتی نیست. تلاش‌هایی صورت گرفته اما به نتیجه نرسیده‌ایم. چرا که برخی از ما به ارزش‌هایی پایبندیم که امکان راه حل را برای ما بسته است. او افزود: این ارزش‌ها چیست؟ اول اینکه خیلی از ما نمی‌خواهیم حضور اتباع افغان در ایران را به عنوان ارزش بشناسیم و آن را بپذیریم. دو تا سه میلیون کارگر افغان داریم که ۷۰۰هزار نفر آنها رسمی هستند. 

عوامل زیادی در ایجاد زباله‌گردی اثر دارد. ازجمله تبعیض‌های ساختاری و بین فردی، شکل‌گیری بازار زباله، شبکه‌های روابط اجتماعی و کار میان زباله‌گردها که یکدیگر را وارد این کار می‌کنند

میدری تصریح کرد: سعی داشتیم برای رسمی کردن اتباع افغان در ایران قدم برداریم اما خانه کارگر مانع از این کار شد. آنها معتقد بودند که طبق قانون کار ایران باید کارگر ماهر وارد کشور شود و در نهایت برای رایزنی در این خصوص حاضر به شرکت در جلسه نبودند تا به اتفاق نظری مشترک برسیم. او بیان کرد: با وجود دیدگاه‌هایی مثل اینکه افاغنه نباید وارد کشور شوند و قانون کار نباید خدشه‌دار شود یا کودک نباید کار کند، نمی‌شود کاری را پیش برد. باید اول راجع به حل این موضوعات جلسات مشترکی با نهادهای مختلف تشکیل شود و درباره بحث و گفت‌وگو درباره کودکان و اخلاقیات و ارزش‌های‌مان تفکیک قائل شویم. این مشکلات حل نمی‌شود مگر اینکه درباره سیاست‌های‌مان تجدیدنظر کنیم و به یک اتفاق نظر مشترک برسیم.

*«یغمای کودکی» عنوان کتابی است؛ درباره شناخت، پیشگیری و کنترل پدیده زباله‌گردی کودکان تهران که به همت انجمن حمایت از حقوق کودکان و به سرپرستی کامیل احمدی تهیه شده است.