واشنگتن، بروکسل و پکن بار دیگر بر سر منافع استراتژیک مقابل هم قرار گرفتند؛
تایوان؛ کانون شعله‌خیز مناقشه شرق و غرب
رامین پرتو
مسئله تایوان سال‌هاست به‌عنوان یکی از حساس‌ترین گره‌های امنیتی در شرق آسیا و یکی از چالش‌های اصلی روابط چین با غرب و به‌ویژه ایالات متحده و اتحادیه اروپا مطرح است. در حالی که پکن، این جزیره را بخشی جدایی‌ناپذیر از قلمرو خود قلمداد می‌کند و وعده «اتحاد دوباره» را می‌دهد، واشنگتن از دهه‌ها پیش با فروش سلاح و پشتیبانی‌های سیاسی و امنیتی از تایوان، به‌طور غیرمستقیم نقش ضامن موجودیت این جزیره را ایفا کرده است. این وضعیت اکنون با روی کار آمدن دوباره دونالد ترامپ در ایالات متحده و افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی در جهان، وارد مرحله تازه‌ای شده است؛ مرحله‌ای که نه‌تنها آمریکا و چین را در برابر هم قرار داده، بلکه اروپا و حتی متحدانی چون ژاپن را نیز به معادله افزوده است.
اظهارات اخیر ترامپ در گفت‌وگو با شبکه «فاکس نیوز» بار دیگر آتش این مناقشه را شعله‌ور کرد. او مدعی شد که شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، به او گفته است تا زمانی که او در کاخ سفید حضور دارد، حمله‌ای به تایوان صورت نخواهد گرفت. این اظهارات در آستانه دیدار ترامپ با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در آلاسکا، مطرح شد و به سرعت به یکی از تیترهای اصلی رسانه‌های بین‌المللی بدل گشت. به گزارش «رویترز»، سخنگوی وزارت امور خارجه چین، مائو نینگ، در واکنش به این اظهارات تصریح کرد که مسئله تایوان «کاملاً بخشی از امور داخلی چین» است و هیچ کشور خارجی حق دخالت در آن را ندارد.
مائو نینگ تأکید کرد که چین در عین تلاش برای تحقق وحدتی مسالمت‌آمیز، «هرگز به هیچ نیرویی اجازه نخواهد داد تا تایوان را از سرزمین مادری جدا سازد». این موضع بار دیگر خط قرمز بنیادین پکن را یادآوری کرد؛ خط قرمزی که به‌ویژه در روابط با واشنگتن همواره حساس‌ترین نقطه بوده است. وزارت امور خارجه تایوان نیز در بیانیه‌ای جداگانه اعلام کرد که تحولات اخیر در روابط واشنگتن و پکن را «با دقت» زیر نظر دارد و در چارچوب همکاری با شرکای منطقه‌ای، به دنبال حفظ صلح و ثبات در تنگه تایوان خواهد بود.
واکنش‌ها و مواضع متناقض واشنگتن،
تایپه و پکن
روزنامه «گاردین» گزارش داده که سفارت چین در واشنگتن از اظهارنظر مستقیم در مورد مواضع ترامپ خودداری کرده، هرچند مقامات پکن در سطوح مختلف به تکرار مواضع سنتی خود مبنی بر «یک چین» و لزوم اتحاد دوباره پرداخته‌اند. به‌رغم اینکه واشنگتن مهم‌ترین حامی و تأمین‌کننده تسلیحات تایوان است، آمریکا مانند اغلب کشورهای جهان، روابط دیپلماتیک رسمی با این جزیره برقرار نکرده است. چین در واکنش به تحرکات نظامی تایپه و رزمایش‌های اخیر تایوان با مشارکت سامانه‌های موشکی آمریکایی، این اقدامات را «نمایشی بی‌ارزش» خوانده و هشدار داده است که همکاری نظامی میان ایالات متحده و تایوان با «مخالفت قاطع و همیشگی» پکن مواجه خواهد شد. تایوان اما استدلال می‌کند که بدون این پشتیبانی‌ها، قادر به مقابله با قدرت عظیم نظامی چین نخواهد بود. فرانسوا وو، معاون وزیر خارجه تایوان، در مصاحبه‌ای با شبکه «اسکای‌نیوز» اذعان کرده بود که «تایوان به تنهایی نخواهد توانست در مقابل چین ایستادگی کند؛ این غیرممکن است. چین بسیار بزرگ است».
خطر تشدید تنش‌ها همچنان جدی است. هر رزمایش جدید، هر فروش تسلیحات تازه به تایوان و هر سفر دیپلماتیک جنجالی می‌تواند بهانه‌ای برای واکنش‌های شدید پکن و افزایش تنش در تنگه تایوان شود؛ کانونی که تقابل چین و آمریکا را نه‌تنها به یک مناقشه دوجانبه، بلکه به بحرانی چندجانبه با مشارکت اروپا و متحدان آسیایی غرب بدل می‌کند
در همین حال، رزمایش بزرگ «هان کوآنگ» و استقرار موشک‌های آمریکایی در تایوان، به‌نوعی نمایش قدرت بازدارندگی این جزیره در برابر تهدیدهای احتمالی چین محسوب می‌شود. با این وجود، بسیاری از تحلیلگران معتقدند چنین رزمایش‌هایی بیش از آنکه قدرت دفاعی تایوان را تضمین کند، بر حساسیت و واکنش‌پذیری چین می‌افزاید.
اروپا، ژاپن و گسترش دامنه بحران
گرچه تنش‌های تایوان عمدتاً به‌عنوان یک بحران آسیایی-آتلانتیکی شناخته می‌شود، اما اتحادیه اروپا نیز در سال‌های اخیر بیش از گذشته در این مناقشه درگیر شده است. یوهان وادفول، وزیر خارجه آلمان، به‌تازگی در آستانه سفر به ژاپن از «رفتار تهاجمی چین در تنگه تایوان» انتقاد کرد و خواستار تقویت قوانین الزام‌آور بین‌المللی برای مهار پکن شد. او هشدار داد که این رفتارها «اصول بنیادین همزیستی جهانی» را در معرض تهدید قرار داده و اروپا نمی‌تواند نسبت به آن بی‌تفاوت باشد. آلمان طی ماه‌های اخیر چندین اقدام محدودکننده علیه چین انجام داده است: لغو فروش توربین‌های گازی فولکس‌واگن به پکن، جلوگیری از واگذاری یک کارخانه نیمه‌رسانا به شرکت‌های چینی و حتی اعتراض رسمی به هدف قرار گرفتن هواپیمای شناسایی آلمان با لیزر توسط ارتش چین در دریای سرخ. این موارد نشان می‌دهد که روابط اقتصادی سنتی چین و اروپا نیز تحت تأثیر مستقیم مسئله تایوان و ادعاهای امنیتی غرب قرار گرفته است.
از سوی دیگر، ژاپن نیز وارد این معادله شده است. وزیر خارجه چین در حاشیه نشست همکاری لانکانگ-مکونگ، ضمن اشاره به مسئولیت‌های تاریخی توکیو در جنگ جهانی دوم، از ژاپن خواست «با تاریخ روبه‌رو شود» و در قبال تایوان «انتخاب درست» را انجام دهد. این اظهارات در شرایطی مطرح شد که سفر وزیر خارجه تایوان به ژاپن و حضور نمایندگان تایپه در مراسم یادبود هیروشیما و ناگازاکی، خشم پکن را برانگیخته است. چین این سفر را «پیامی به نیروهای جدایی‌طلب تایوان» تعبیر کرد و از توکیو خواست به اصول «چین واحد» پایبند بماند.
تشدید اختلافات میان چین و ژاپن در حالی است که توکیو، به‌ویژه تحت نخست‌وزیری شیگرو ایشیبا، تلاش‌هایی برای بهبود روابط با پکن آغاز کرده بود. با این حال، حضور نمایندگان تایوان در رویدادهای نمادین ژاپن به‌سرعت به عامل تازه‌ای برای تنش دیپلماتیک بدل شد. از نگاه تحلیلگران، این رخدادها نشان می‌دهد که تایوان نه‌تنها شکافی میان چین و آمریکا، بلکه میان پکن و متحدان آسیایی واشنگتن از جمله ژاپن ایجاد کرده است.
چشم‌انداز آینده: جنگ یا بازدارندگی؟
این پرسش اساسی وجود دارد که بحران کنونی میان واشنگتن و پکن بر سر تایوان به چه سمتی خواهد رفت؟ آیا تقابل نظامی اجتناب‌ناپذیر است یا بازدارندگی متقابل می‌تواند صلح شکننده را حفظ کند؟ چین همواره بر اولویت «اتحاد مسالمت‌آمیز» تأکید داشته اما هرگز استفاده از قوه قهریه را به‌طور کامل منتفی ندانسته است. از سوی دیگر، ایالات متحده با سیاست «ابهام راهبردی»، هیچ‌گاه به‌طور رسمی تعهد نداده که در صورت حمله چین، به دفاع مستقیم از تایوان وارد عمل خواهد شد، هرچند حمایت‌های نظامی و تسلیحاتی‌اش نشان می‌دهد که قصد دارد هزینه‌های اقدام احتمالی چین را به‌شدت افزایش دهد.
اروپا نیز که درگیر تبعات جنگ اوکراین است، بیش از پیش نگران گسترش ناامنی به شرق آسیا و تأثیر آن بر تجارت جهانی و زنجیره تأمین فناوری‌های پیشرفته است. به‌ویژه آلمان و فرانسه، با وجود وابستگی اقتصادی گسترده به چین، در ماه‌های اخیر مواضع انتقادی‌تری در قبال سیاست‌های پکن اتخاذ کرده‌اند.
این پرسش اساسی وجود دارد که بحران کنونی میان واشنگتن و پکن بر سر تایوان به چه سمتی خواهد رفت؟ چین در مواجهه با تایوان، چین در عین تهدید به استفاده از قوه قهریه همواره بر اولویت «اتحاد مسالمت‌آمیز» تأکید داشته. ایالات متحده نیز با سیاست «ابهام راهبردی»، به دفاع مستقیم از تایوان درصورت حمله چین تعهد نداده، اما قصد دارد هزینه‌های اقدام احتمالی چین را به‌شدت افزایش دهد
با این حال، بسیاری از کارشناسان معتقدند شرایط کنونی احتمال وقوع جنگ مستقیم را کاهش می‌دهد. نخست به دلیل وابستگی عمیق اقتصادی میان چین و جهان غرب که هرگونه رویارویی نظامی را به بحرانی جهانی بدل می‌کند؛ دوم به دلیل تلاش تایوان برای افزایش بازدارندگی دفاعی خود با اتکا به حمایت‌های آمریکا؛ و سوم به دلیل اینکه پکن در حال حاضر با چالش‌های اقتصادی داخلی و رقابت‌های گسترده در عرصه بین‌المللی روبه‌روست و ترجیح می‌دهد از ورود به جنگی پرهزینه اجتناب کند.
با وجود این، خطر تشدید تنش‌ها همچنان جدی است. هر رزمایش جدید، هر فروش تسلیحات تازه به تایوان و هر سفر دیپلماتیک جنجالی می‌تواند بهانه‌ای برای واکنش‌های شدید پکن و افزایش تنش در تنگه تایوان شود. از این منظر، منطقه هند-آرام در سال‌های پیش رو کانونی حساس باقی خواهد ماند؛ کانونی که تقابل چین و آمریکا را نه‌تنها به یک مناقشه دوجانبه، بلکه به بحرانی چندجانبه با مشارکت اروپا و متحدان آسیایی غرب بدل می‌کند.
دیدگاه تان را بنویسید