آمریکا رفع تحریم‌های سوریه را به عادی‌سازی روابط با اسرائیل پیوند زد؛
تامین امنیت پیرامونی تل‌آویو از جانب دمشق
رامین پرتو
در بحبوحه تحولات پیچیده میدانی و سیاسی سوریه، واشنگتن گام تازه‌ای برداشته و شروطی را برای کاهش تحریم‌های اقتصادی فلج‌کننده علیه سوریه که به قانون سزار معروف بوده، ارائه کرده است. یکی از اصلی‌ترین این شروط، پیوستن دولت موقت سوریه به «پیمان ابراهیم» و عادی‌سازی روابط دمشق با اسرائیل است که تا پیش از سقوط بشار اسد و حزب بعث اساساً از آن حرفی به میان نمی‌آمد. در حالی که رسانه‌های رسمی سوریه و منابع نزدیک به دمشق مخالفت آشکار دولت موقت سوریه با این خواسته را فاش کرده‌اند، این اقدام آمریکا زوایای پنهانی از راهبرد منطقه‌ای واشنگتن و پیوند آن با تحولات داخلی سوریه را آشکار می‌سازد؛ سوریه‌ای که حالا از یک سو شاهد اختلاف میان مردم و تیم مستقر در دمشق به رهبری ابومحمد الجولانی است و از سمتی دیگر اسیر مشکلات اقتصادی و امنیتی است.
عادی‌سازی در ازای کاهش تحریم؟
بر اساس گزارش تلویزیون دولتی سوریه و تحلیل روزنامه القدس العربی، ایالات متحده فهرستی از شروط را برای کاهش تحریم‌های سوریه به دولت موقت سوریه ارائه کرده است و در صدر این شروط، پیوستن به پیمان ابراهیم قرار دارد؛ توافقی که تاکنون امارات، بحرین، مراکش و سودان با وساطت آمریکا به آن پیوسته‌اند و هدف آن عادی‌سازی روابط با اسرائیل تحت لوای «ثبات‌سازی منطقه‌ای» عنوان شده که اتفاقاً معمار و مجری آنرا باید دونالد ترامپ، رئیس جمهوری فعلی ایالات متحده و دامادش یعنی جارد کوشنر دانست که بر اساس داده‌های ریشه‌ای یهودی دارد.
اگرچه رسانه‌های آمریکا مدعی پیشنهاد عادی‌سازی سوریه و اسرائیل شده‌اند اما اسعد الشیبانی، وزیر خارجه دولت موقت سوریه در گفت‌وگو با شبکه خبری العربیه ادعا کرد در پاسخ دمشق به شروطی که آمریکا برای کاهش تحریم‌ها تعیین کرده است، اصلا به موضوع عادی‌سازی روابط با اسرائیل اشاره‌ای نشده است
اما پاسخ دمشق، چه در سطح محتوای ایدئولوژیک و چه در عرصه عملیاتی، صریح و قاطع بوده و اعلام کرده سوریه کشوری نیست که بتواند بدون حل مسئله اشغال اراضی جنوبی، به عادی‌سازی با دشمن تاریخی خود تن دهد. دولت موقت سوریه به رهبری ابومحمد الجولانی که تا پیش از این رهبر گروه تروریستی تحریرالشام (شاخه سوری سازمان القاعده) بوده، تأکید کرده هرگونه توافقی که نادیده‌انگاری اشغال اراضی سوری توسط اسرائیل را در پی داشته باشد، مردود است.
نکته مهم این است که با توجه به مواضع اخیر واشنگتن، نگاه آمریکا به دولت موقت سوریه به نوعی مشروط، ابزاری و فرصت‌محور است. از دید ایالات متحده، دولت موقت سوریه به رهبری ابو محمد جولانی، با وجود سابقه جهادی و ارتباط دیرینه با گروه‌های افراط‌گرا، می‌تواند در صورت پذیرش شروط خاص، تبدیل به نیرویی قابل مدیریت و هم‌راستا با منافع غرب در سوریه شود. با این حال، در سیاست آمریکا نسبت به این دولت، نوعی تناقض مشاهده می‌شود؛ به گونه‌ای که از یک سو، واشنگتن به دولت موقت به عنوان ابزاری برای مقابله با نفوذ ایران، روسیه و حتی ترکیه در سوریه نگاه می‌کند و از سوی دیگر، همچنان نگرانی‌هایی نسبت به ریشه‌های ایدئولوژیک و ترکیب غیردموکراتیک ساختار این دولت وجود دارد. لذا آمریکا در پی آن است که از طریق امتیازدهی اقتصادی (رفع تدریجی تحریم‌ها)، دولت موقت را به مسیری سوق دهد که هم‌راستا با پروژه‌های سیاسی آن در منطقه باشد که از جمله عادی‌سازی روابط با اسرائیل هم در این راستا یکی از این محورها
به حساب می‌آید.
نگرانی امنیتی اسرائیل
از دولت موقت سوریه
اگرچه دولت موقت سوریه در ظاهر خود را یک بازیگر سیاسی در چارچوب «اداره مدنی» معرفی می‌کند، اما اسرائیل از ماهیت و پیشینه این دولت نگران است. رهبری این دولت در اختیار ابومحمد الجولانی است؛ چهره‌ای که پیش‌تر یکی از فرماندهان ارشد جبهه النصره و سپس هیئت تحریرالشام شاخه سوری القاعده بوده و نامش هنوز در فهرست گروه‌های تروریستی آمریکا قرار دارد. اگرچه ایالات متحده نام جولانی را از فهرست گروه‌های تحت تعقیب خود خارج کرده، اما هنوز تیم جولانی و گروهی که تحت رهبری او بوده از این فهرسا خارج نشده که به نظر می‌آید در این خصوص اعمال نظر اسرائیل هم مهم است.
از منظر اسرائیل، هرچند جولانی در سال‌های اخیر تلاش کرده تصویری معتدل‌تر از خود ارائه دهد، اما حضور او در رأس ساختار قدرت، خطری بالقوه برای امنیت شمال اسرائیل و بلندی‌های جولان محسوب می‌شود. به‌ویژه آنکه این منطقه هنوز یکی از مناطق حساس و استراتژیک مورد اختلاف میان سوریه و اسرائیل است. اسرائیلی‌ها نگران هستند که دولت موقت سوریه با فراهم آوردن بستر بازسازی نیروهای جهادی، به محلی برای شکل‌گیری دوباره تهدیدات مسلحانه در مرزهای شمالی فلسطین اشغالی بدل شود.
اگرچه دولت موقت سوریه در ظاهر خود را یک بازیگر سیاسی در چارچوب «اداره مدنی» معرفی می‌کند، اما اسرائیل از ماهیت و پیشینه این دولت نگران است و رهبری این دولت در اختیار ابومحمد الجولانی است؛ چهره‌ای که پیش‌تر یکی از فرماندهان ارشد جبهه النصره و سپس هیئت تحریرالشام شاخه سوری القاعده بوده و نامش هنوز در فهرست گروه‌های تروریستی آمریکا قرار دارد
حالا این سوال مطرح می‌شود که آیا دولت موقت سوریه حاضر به عادی‌سازی روابط با اسرائیل خواهد شد؟ پاسخ به این پرسش در ساختار ایدئولوژیک، دینی و سیاسی دولت موقت نهفته است. دولت موقت سوریه تحت رهبری جولانی برآمده از بطن جنبش‌های سلفی- جهادی است که مخالفت با اسرائیل را نه صرفاً بر مبنای منافع ملی سوریه، بلکه در چارچوب یک گفتمان دینی و عقیدتی تعریف می‌کند. اگرچه در سال‌های اخیر برخی از رهبران این جریان‌ها از شعارهای خود عقب‌نشینی کرده‌اند، اما عادی‌سازی روابط با اسرائیل همچنان یکی از خطوط قرمز گفتمانی آنان باقی مانده است.
بنابراین، در معنای لفظی و تئوریک، احتمال اینکه دولت موقت سوریه با وجود همه فشارهای خارجی، از جمله پیشنهاد کاهش تحریم‌ها، به سمت عادی‌سازی روابط با اسرائیل برود، اندک است و هرگونه چرخش در این زمینه، مشروعیت اجتماعی و ایدئولوژیک این دولت در مناطق تحت کنترلش را به‌شدت تضعیف می‌کند اما موضوع این است که منابع آمریکایی از جمله چند سناتور کنگره این کشور اعلام کرده‌اند که جولانی در پشت صحنه این موضوع را پذیرفته و قرار است آرام آرام با اسرائیل عادی‌سازی روابط کند.
اگر عادی‌سازی انجام نشود،
گزینه‌های آمریکا چه خواهد بود؟
یکی از سوالات اساسی این است که در صورت مخالفت دولت موقت سوریه با شروط آمریکا، به‌ویژه در زمینه پیمان ابراهیم، آیا واشنگتن همچنان به کاهش تحریم‌ها تن خواهد داد یا خیر؟ پاسخ این پرسش به چند عامل بستگی دارد. اول، میزان موفقیت آمریکا در پیشبرد پروژه‌های جایگزین در منطقه، مانند ائتلاف‌های عربی-عبری جدید. دوم، شدت نیاز آمریکا به تثبیت یک نقطه تعادل در سوریه که مانع نفوذ ایران و روسیه شود. و سوم، توان دولت موقت سوریه برای ایجاد شرایط ثبات و حذف گروه‌های تروریستی افراطی در مناطق تحت کنترل.
در واقع، در صورت تداوم مخالفت دمشق، آمریکا ممکن است از ابزارهای میانه‌روتری مانند کاهش محدود تحریم‌ها، اعطای معافیت‌های نفتی به مناطق شمال غربی سوریه یا حمایت‌های بشردوستانه هدفمند استفاده کند، بدون آنکه به کاهش کلی تحریم‌ها علیه دمشق تن دهد. در عین حال، واشنگتن ممکن است از کانال‌هایی دیگر برای فشار بر دولت موقت استفاده کرده یا تلاش کند از طریق میانجی‌گری کشورهای عربی، این دولت را به تجدید نظر در مواضع خود وادارد.
به هر ترتیب پروژه آمریکا برای پیوند دادن کاهش تحریم‌ها به عادی‌سازی روابط سوریه با اسرائیل، بخشی از راهبرد گسترده‌تر واشنگتن برای مهار رقبای خود و تثبیت نظم جدید در خاورمیانه است. اما مقاومت دولت موقت سوریه در برابر این فشارها، هم ریشه در محاسبات ملی دارد و هم در چارچوب‌های ایدئولوژیک. با توجه به سابقه الجولانی و محدودیت‌های اجتماعی-سیاسی دولت موقت، به نظر می‌رسد تحقق این خواسته آمریکا دست‌کم در کوتاه‌مدت دور از انتظار باشد. این در حالیست که روز گذشته (چهارشنبه) اسعد الشیبانی، وزیر خارجه دولت موقت سوریه در گفت‌وگو با شبکه خبری العربیه ادعا کرد در پاسخ دمشق به شروطی که آمریکا برای کاهش تحریم‌ها تعیین کرده است، اصلا به موضوع عادی‌سازی روابط با اسرائیل اشاره‌ای نشده است و او صراحتاً اعلام کرده که سوریه هیچ تهدید برای اسرائیل نبوده و نیست!
دیدگاه تان را بنویسید