گوترش میانجی حل اختلاف اربیل و بغداد؟

فرشاد گلزاری

عراق این روزها شاهد تحولات سیاسی و اقتصادی متعددی در حوزه سیاست خارجی است که نشان دهنده رغبت و عزم جامعه ملل برای متمرکز شدن بر مسائل جاری این کشور است. واقعیت غیرقابل انکار این است که عراق اصولاً یک کشور ثروتمند در میان کشورهای عربی به شمار می‌رود، اما سوءمدیریت‌ها و قطب‌بندی‌های سیاسی- اجتماعی مانع توسعه این کشور شده که بخشی از آن به رقابت‌ کشورهای خارجی در محیط این کشور برمی‌گردد. مقامات عراقی بارها با صدای بلند خواهان پایان دادن به این رقبات‌ها بوده‌اند اما آنچه در این میان باید موردنظر قرار بگیرد این است که در داخل عراق هم اختلاف‌های زیادی وجود دارد. در درون ساختار سیاسی و شاکله اجتماعی این کشور، سه طیف اهل‌تسنن، شیعیان و کُردها به نوعی در مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند و در اینجا دو موضوع مهم مطرح می‌شود. موضوع اول این است که برخورد و تعدد منافع میان این سه طیف باعث شده تا از زمان سقوط صدام در سال 2003 که حدود 20 سال از آن می‌گذرد، ما شاهد سلسله نزاع‌های سیاسی میان این سه قشر باشیم و به زعم بسیاری از تحلیلگران و خبرگان مسائل عراق و منطقه، همین موضوع باعث شده تا توسعه ملی به تأخیر بیافتد یا حداقل در مسیر آن خلل ایجاد شود. نمونه مشابه این وضعیت را هم در لبنان شاهد هستیم اما به هیچ وجه نمی‌توان اوضاع و احوال بیروت را با بغداد مقایسه کرد؛ چراکه هنوز در لبنان خلأ قدرت به وضوح احساس می‌شود ولی در بغداد حکومت مستقر در حال تقویت بازوان سیاسی- اقتصادی خود است. اما موضوع دوم که به نظر می‌رسد اهمیت بیشتری دارد، مساله دخالت‌ها و حضور کشورهای خارجی در محیط سیاسی، امنیتی و حتی اقتصادی عراق است. نکته درخورتوجه این است که اساساً طیف اهل تسنن عراق به سمت عربستان، امارات و تا حدودی آمریکا کشش دارد و در مقابل کُردها به صورت تمام قد با ایالات متحده هماهنگ هستند که این هماهنگی در کردهای سوریه با واشنگتن هم دیده می‌شود. جریان شیعیان عراق هم به صورت سنتی با ایران در ارتباط هستند و به هر ترتیب در سال‌های اخیر و به خصوص پس از بحران تروریستی سال 2011 میلادی، این ارتباط‌گیری تا حد زیادی افزایش پیدا کرده است و حالا هر کدام از این سه طیف برای خد منافعی را درنظر گرفته‌اند. این وضعیت تا جایی در ساختار سیاسی عراق ریشه دوانده که حالا حتی با انتخاب محمد شیاع السودانی به عنوان نخست‌وزیر این کشور، باز هم اختلاف‌ها به قوت خود باقیست. یک روز مقتدی صدر قانون جدید  انتخابات را مورد انتقاد همه جانبه قرار می‌دهد و روز دیگر اقلیم کردستان عراق از درگیری سیاسی خود با بغداد سخن می‌گوید و از سوی دیگر اهل تسنن هم مشغول اقدامات خود هستند. این مسائل از نظر سیاستمداران عراقی کاملاً عادی است اما مردم عراق که طی سال‌های گذشته از این اختلافات ضرر دیده‌اند، همواره معتقدند که تا رسیدن به دموکراسی کامل در عراق راه زیادی باقی مانده است.

گوترش قرار است برای دیدار با مقامات مسئول منطقه کردستان و رهبران کُرد، عازم اربیل شود که این بخش از سفر او بدون شک به حل اختلاف میان اربیل و بغداد بر سر عایدات فروش نفت و گاز توسط اقلیم کردستان اختصاص دارد

بازگشت به بغداد برای حل اختلاف داخلی

همزمان با ورود دبیرکل سازمان ملل به بغداد، مسعود بارزانی هم در استان صلاح‌الدین با هیأت از دولت انگلیس به ریاست  لُرد طارق احمد، معاون خاورمیانه‌ای وزیر خارجه این کشور دیدار کرد که نشان می‌دهد اردوگاه غرب در عراق مشغول طرح‌ریزی‌های جدید است

آنچه در این میان باید مورد توجه قرار گیرد این است که هرگاه در عراق اختلاف بر سر یک مساله میان جریان‌های سیاسی، به خصوص کُردها با دولت مرکزی تشدید می‌شود، دولت‌های غربی به شدت به تکاپو میافتند. دلیل این اقدامات این است که اساساً کشورهایی مانند آلمان، آمریکا، بریتانیا و بسیاری از دولت‌های اروپایی در عراق برای خود منافع بلندمدت تبیین و مشخص کرده‌اند که به هیچ وجه حاضر نیستند به این منافع کوچکترین خللی وارد شود. بر همین اساس بود که چندی پیش سید عمار حکیم، رهبر جریان حکمت ملی عراق با فیلا واریولا، سفیر اتحادیه اروپا در عراق دیدار و در خصوص تحولات صحنه سیاسی این کشور و منطقه و روابط دوجانبه عراق و کشورهای اتحادیه اروپا گفت‌وگو کرد. از سوی دیگر روز گذشته (چهارشنبه) الینا رومانوفسکی، سفیر آمریکا در عراق طی سخنرانی که در شهر موصل داشت با تاکید بر تلاش کشورش برای توسعه روابط با عراق گفت که «واشنگتن مشتاقانه منتظر ورود به ۲۰ ساله جدید در روابط خود با بغداد است». او حتی پا را فراتر از این سخنان گذاشت و در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با نجم الجبوری، استاندار نینوا در شهر موصل با ابراز خرسندی از سفرش به این شهر گفت که هدف از این سفر، بررسی پرونده بازسازی موصل است! سفیر آمریکا اما در جای دیگری از اظهاراتش اعلام کرد که قرار است کنسولگری آمریکا در موصل افتتاح شود که این خود یک موضوع مهم و جداگانه به حساب می‌آید، اما در جایی دیگر، بر لزوم بازگشت آوارگان عراقی که از سال 2011 به سوریه گریخته‌اند، تاکید کرد. این سخنان بدان جهت اهمیت دارد که در سفر روز گذشته (چهارشنبه) آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد به بغداد، دقیقاً شبیه به همان اظهارات سفیر آمریکا از دهان وی بیرون آمد. گوترش که برای نخستین‌بار طی 6 سال گذشته وارد عراق شده بود گفت که این یک سفر همبستگی است؛ همبستگی با مردم و نهادهای دموکراتیک عراق و همبستگی به این معناست که سازمان ملل کاملاً متعهد به حمایت از نهادهای این کشور است. دبیرکل سازمان ملل در بخشی دیگر از کنفرانس مطبوعاتی خود با فوأد حسین، وزیر خارجه عراق با تاکید بر حمایت خود از تلاش‌های دولت عراق برای بازگرداندن شهروندان عراقی به کشورشان، ابراز امیدواری کرد که عراق آینده‌ای سرشار از صلح و رفاه همراه با نهادهای دموکراتیک داشته باشد. نکته بسیار مهم دیگر این است که گوترش قرار است با رؤسای قوای سه‌گانه عراق دیدار کند و سپس برای دیدار با مقامات مسئول منطقه کردستان و رهبران کُرد، عازم اربیل خواهد شد. این بخش از سفر او بدون شک به حل اختلاف میان اربیل و بغداد بر سر عایدات فروش نفت و گاز توسط اقلیم کردستان اختصاص دارد و دبیرکل سازمان ملل ممکن است با تحریک واشنگتن و لندن وارد بغداد شده باشد؛ چراکه عصر روز گذشته (چهارشنبه) منابع رسانه‌ای عراق اعلام کردند که همزمان با ورود دبیرکل سازمان ملل به بغداد، مسعود بارزانی، رهبر حزب دموکرات کردستان در استان صلاح‌الدین با هیأتی از دولت انگلیس به ریاست  لُرد طارق احمد، معاون خاورمیانه‌ای وزیر خارجه این کشور دیدار کرد که نشان می‌دهد اردوگاه غرب در عراق مشغول طرح‌ریزی‌های جدید است. حال باید دید که آیا گوترش قرار است میانجی اختلاف میان اربیل و بغداد شود یا اینکه صرفاً بخشی از پازل غرب را شرایط کنونی عراق تکمیل می‌کند؟!