برخورد منافع شرکا در شمال سوریه

فرشاد گلزاری

حدود دو هفته است که سوریه به کانون توجه رسانه‌های مطرح دنیا تبدیل شده و در ادامه تمرکز بسیاری از سرویس‌های اطلاعاتی و ارتش‌های مطرح جهان هم بر این کشور دو چندان شده است. دلیل این امر شاید از منظر بسیاری، عملیات اخیر علیه رهبر داعش در خاک سوریه باشد که حالا خبر مرگ او توسط ابو عمر المهاجر، سخنگوی داعش تایید شده است، اما واقعیت این است که کشته شدن رهبر داعش همانند سایر اسلاف او دیگر چندان مهم تلقی نمی‌شود، بلکه رویه ثابتی است که در مورد جریان‌های تروریستی و بنیادگرای رادیکال بارها و بارها اتفاق افتاده و باز هم شاهد آن خواهیم بود. آنچه که این روزها سوریه و به خصوص مناطق شمالی این کشور را برای رسانه‌ها، محافل سیاسی و حتی دولت‌های دخیل در این پرونده با اهمیت کرده، تحولات نظامی و سپس سیاسی است که در شمال سوریه با محوریت ترکیه در حال رقم خوردن است. همه کشورهای منطقه و فرامنطقه می‌دانند که ترکیه دهه‌ها به جریان‌های کُردی نگاه منفی داشته و حالا همان روند توسط رجب طیب اردوغان و تیم سیاسی- امنیتی وی در حال دنبال شدن است. اینکه اردوغان چرا با تمام زور خود باز هم به سراغ شمال سوریه رفته و کردهای این ناحیه را زیر گلوله و خمپاره‌های ارتش خود قرار داده، دلایلی دارد که تحلیل آن ماه‌ها زمان می‌برد اما در شرایط کنونی این اقدام را باید به نوعی یک تاکتیک چند ضلعی دانست. بخشی از این تاکتیک همانند گذشته به مسائل داخلی و فرا رسیدن ایام انتخابات سراسری ترکیه برمی‌گردد که درحقیقت یک سیاست کهنه از منظر تاکتیکی و خصوصاً اجرایی به شمار می‌آید. دلیل دوم هم به راهبردهایی مربوط است که ترکیه از چند سال پیش و در آستانه تشدید بحران امنیتی سوریه آنها را آغاز کرده ولی نتوانسته بود به پایان برساند. آنکارا در این سال‌ها که از داعش و القاعده در سوریه حمایت می‌کرد سعی کرده بود تا از این عناصر به عنوان مهره‌های اثرگذار به نفع خود و علیه دمشق استفاده کند که البته به عنوان عضو ناتو، هماهنگی‌هایی هم با ایالات متحده و سایر شرکای خود داشته است. در سوی دیگر این ترکیه بوده که برای تغییر دموگرافی شمال سوریه به نفع خود و کوچاندن اجباری کردهای این کشور که تحت نظارت و کمک واشنگتن تسلیح و آموزش دیده‌اند، دست به کار شده و حتی اخباری از توزیع شناسنامه‌های تُرکی به ترکمن‌های سوریه و عراق توسط آنکارا منتشر شده است. با این تفاسیر و با توجه به تکرار این ادعای ترکیه که کردهای شمال سوریه تهدید امنیت ملی به حساب می‌آیند، شاهد آن هستیم که حالا تهدیدهای نظامی و عملگرایی میدانی ترکیه در شمال سوریه صرفاً کردها را نگران نکرده است، بلکه علاوه بر این طیف، روس‌ها، آمریکایی‌ها و حتی دولت دمشق هم به تکاپو افتاده‌اند و خطر تهدیدهای ترکیه را بیخ گوش خود حس می‌کنند.

مولفه‌های میدانی نشان می‌دهد این ترکیه بوده که برای تغییر دموگرافی شمال سوریه به نفع خود و کوچاندن اجباری کردهای این کشور که تحت نظارت و کمک واشنگتن تسلیح و آموزش دیده‌اند، دست به کار شده و حالا در حال تکمیل همان سناریوست

عملکرد رادیکال آنکارا و سردرگمی مسکو و واشنگتن

اینکه وزارت دفاع روسیه یکباره اعلام می‌کند در اثنای آماده شدن جبهه‌النصره برای حمله به مواضع مسکو در سوریه، گشت‌زنی مشترک ترکیه با آنها لغو شده نشان می‌دهد که آنکارا به دنبال زهرچشم گرفتن از روس‌ها برآمده است

اینکه سخن از تحرک روسیه و آمریکا و سپس سوریه می‌کنیم در اصل باید واکنش این سه کشور را نوعی اعلام موضع غیرمستقیم دانست. در این مورد باید توجه داشت که دولت دمشق صراحتاً هرگونه دیدار بشار اسد، رئیس جمهوری این کشور با اردوغان را که قرار بود با واسطه‌گری روس‌ها انجام شود، تکذیب کرد و این به نوعی واکنش به اقدامات اخیر ترکیه در شمال سوریه بود. در مورد روسیه هم باید توجه داشت که وزارت دفاع این کشور اخیراً اعلام کرده که ترکیه دو هفته است که از شرکت در عملیات گشت‌زنی مشترک در سوریه، بدون ارائه دلیل مشخص خودداری کرده است. در همین رابطه میدل ایست نوشت که سرلشکر اولگ ایگوروف، معاون رئیس مرکز روسی آشتی نیروهای متخاصم در سوریه، در جمع خبرنگاران گفته است که گروه تروریستی جبهه‌النصره قصد دارد با استفاده از پهپاد به پایگاه هوایی حمیمیم روسیه در سوریه حمله کند و این تهدید دقیقاً در زمانی به وجود آمده که ترکیه هم بدون هیچگونه دلیل موجهی، گشت‌زنی‌های مشترک با روسیه را در شمال سوریه لغو کرده است. این اقدام به نوعی نشان می‌دهد که ترکیه به نوعی می‌خواهد امنیت نیروهای روسیه را به طریقی که در گذشته هم شاهد آن بودیم، به خطر بیندازد و به نوعی مسکو را مجبور به تأیید اقدامات این کشور در شمال سوریه کند. در این میان اما اتفاق دیگری هم رخ داده که محوریت آن با ایالات متحده است. عصر شنبه پایگاه خبری اِی.فورس تایمز که اخبار نظامی و امنیتی را پوشش می‌دهد اعلام کرد که نیروهای آمریکایی، گشت‌زنی‌های نظامی مشترک در شمال سوریه را برای مقابله با داعش متوقف کرده‌اند؛ چراکه تهدیدهای ترکیه مبنی بر حملات زمینی مانع از انجام این ماموریت‌ها با نیروهای کُرد شده است. همچنین گشت‌های امنیتی محدودتر توسط نیروهای آمریکایی و کردهای سوریه، به ‌ویژه در اطراف زندان‌هایی که اعضای داعش در آنها حضور دارند، دوباره آغاز خواهد شد. آنچه در مورد تعطیل شدن گشت‌زنی آمریکایی‌ها علیه داعش باید مورد نظر قرار بگیرد، در اصل حول دو محور اصلی می‌گردد. نخست اینکه اخیراً جو بوچینو، سخنگوی فرماندهی مرکزی آمریکا (سنتکام) اظهار کرده که داعش همچنان تهدید اصلی و دارای اولویت در سوریه به شمار می‌رود و باید با آن مبارزه کرد. این اظهارات حالا در مقابل تعدیل گشت‌زنی‌ها قرار گرفته که واشنگتن علت اصلی آن را تحرکات ترکیه می‌داند که البته اخیراً از حملات آنکارا طی یک موضع دوگانه حمایت کرده بود. دلیل دوم اما به کردهای سوریه برمی‌گردد. آنها بدون‌شک از عملیات ترکیه علیه مواضع خود نگران هستند و این نگرانی به جایی رسیده که حالا جان کربی، هماهنگ‌کننده ارتباطات استراتژیک شورای امنیت ملی آمریکا در گفت‌وگو با نیوزویک ابراز کرده که «ترس کنونی ما این است که عملیات‌های ترکیه در شمال سوریه می‌تواند روی نیروهای سوریه دموکراتیک به رهبری کردها و همچنین بر قابلیت ادامه شراکت با این نیروها در عملکرد روزانه ما اثر بگذارد.» کربی در جایی دیگر می‌گوید که «روسیه از اختلافات داخلی سوریه (جدال میان کردها و دولت دمشق) به نفع خود بهره می‌برد و این مساله ما را هم نگران کرده است.» مجموع این اظهارات و همچنین اقداماتی که در حوزه عملیاتی شمال سوریه در حال رخ دادن است، نشان می‌دهد که ترکیه اگرچه با ایالات متحده و روسیه به عنوان یک شریک راهبردی رابطه دارد، اما عملکرد آنکارا طی روزهای اخیر به حدی رادیکال بوده که مسکو و واشنگتن هم سردرگم شده‌اند!