چرخش استراتژیک، از تندخویی انفرادی به تعقل جمعی

فرشاد گلزاری

همه ما به نوعی یکبار هم که شده واژه «اژدهای سرخ» را در ادبیات سیاسی یا تیترهای مطالبی که در حوزه بین‌الملل منتشر می‌شود شنیده‌ایم که به نوعی دلالت بر چین دارد. برخی‌ معتقدند که این واژه نوعی آرایه فرهنگی به حساب می‌آید که از نمادهای اجتماعی و بومی این کشور وام گرفته شده است و برخی دیگر این واژه را نوعی برجسته کردن جایگاه چین به عنوان یک غول سیاسی- اقتصادی می‌دانند. در نهایت می‌توان گفت هر دو برداشت صحیح است اما موضوع متن حاضر اصولاً از همان تعریف دوم برمی‌آید. واقعیتی که امروز در نظام بین‌الملل نمی‌توان آن را کتمان کرد جایگاه چین در ادبیات سیاسی- تجاری است. در یک دهه اخیر بارها و بارها شنیده‌ایم که چین و آمریکا را غول اقتصادی دنیا معرفی می‌کنند که البته در این میان دو تفسیر وجود دارد. تفسیر اول این است که چین تا تبدیل شدن به ابرقدرت اقتصادی (در قیاس با آمریکا) چندین و چند سال فاصله دارد و نمی‌توان حالا او را یک قطب موثر اقتصاد و تجارت بین‌الملل همانند ایالات متحده آمریکا دانست. اما تفسیر دوم به گونه‌ای بر این موضوع تاکید دارد که پکن طی یک دهه اخیر و خصوصاً زمانی که شی جین پینگ از سال 2012 میلادی به دبیر کلی حزب کمونیست خلق چین منصوب شد، توانسته ساختارهای اقتصادی (در داخل) و چارچوب‌های تجارت دو جانبه (در خارج) را چنان دگرگون کند که حالا ذخیره ارزی این کشور رقم قابل توجهی است که هنوز هم در مورد آن حرف و سخن‌های زیادی وجود دارد. توجه داشته باشید که اداره ملی مدیریت ارزی چین در تاریخ 7 مه سال جاری میلادی اعلام کرد که تا پایان ماه آوریل سال 2022 میلادی، میزان ذخیره ارزی چین 3 تریلیارد و 119 میلیارد و 700 میلیون دلار بوده و در مقایسه با ماه مارس سال جاری با افت 2.14 درصدی به چیزی حدود 68 میلیارد و 300 میلیون دلار کاهش یافته است. باز هم با وجود این رقم کاهشی و ریزش ذخیره ارزی چین، بسیاری از تحلیلگرانی که تفسیر دوم را مُهر تایید می‌زنند معتقدند که باید چین را همچنان یک ابرقدرت تجاری یا «غولِ اقتصادی» دانست. علاوه بر این دو تفسیر هم باید دانست که ایالات متحده در راهبردهای بلندمدت و کلانِ خود بارها و بارها به صورت علنی و غیرعلنی اعلام کرده که چین دشمن یا رقیب اصلی واشنگتن بوده و خواهد بود. این ادبیات برای پکن بدون شک چندان خوشایند نیست. در این راستا رئیس‌جمهوری چین در حاشیه کنفرانس سران همکاری اقتصادی آسیا- پاسیفیک (اپک) در بانکوک با کامالا هریس، معاون رئیس‌جمهوری آمریکا دیدار و گفت‌وگو کردند. او با کمال احترام و تواضع و در حالتی که دست راستش را روی دست چپش قرار داده بود در مقابل کامالا هریس ایستاد و ابراز امیدواری کرد که پکن و واشنگتن درک متقابل را بیشتر تقویت کنند، سوءتفاهم و قضاوت نادرست را کاهش دهند و به طور مشترک روابط چین و آمریکا را به مسیر سالم و باثبات برگردانند.

چینی‌ها بعد از نشست اخیر حزب کمونیست چین که در آن دوره رهبری شی به مدت پنج سال دیگر تمدید شد، به این سمت رفته‌اند که برای جلوگیری از نفوذ آمریکا در محیط پیرامونی خود و تخریب چهره پکن در این جغرافیا همگرایی موضعی و نقطه‌ای را برگزینند

تشدید شراکت در آسیا-پاسیفیک

  اینکه رئیس‌جمهوری چین با خضوع و دستان روی هم، در مقابل کامالا هریس می‌ایستد و با نرمش سخن می‌گوید نشان از آن دارد که چینی‌ها به صورت واضح می‌دانند که در دو عرصه نظامی و رسانه‌ای از آمریکایی‌ها عقب‌تر هستند و اگر قرار بر درگیری نظامی در دریای چین جنوبی باشد، نیروی دریایی چین نمی‌تواند حریف نیروی دریایی ایالات متحده شود

اینکه رئیس‌جمهوری چین با این زبانِ بدن در مقابل کسی مانند کامالا هریس می‌ایستد و اینگونه سخن می‌گوید نشان از آن دارد که چینی‌ها بازارِ آمریکا و به تبع آن، بازار اروپا را همچنان برای خود یک فرصت تجاری می‌دانند و حاضر نیستند در شرایط اقتصادی فعلی آن را دچار خلل یا ضربه‌های سهمگین کنند. دومین مساله این است که چینی‌ها به صورت واضح می‌دانند که در دو عرصه نظامی و رسانه‌ای از آمریکایی‌ها عقب‌تر هستند و اگر قرار بر درگیری نظامی در دریای چین جنوبی باشد، نیروی دریایی چین نمی‌تواند حریف نیروی دریایی ایالات متحده شود. در عرصه رسانه‌ای هم بخشی از این سخنانِ شی به کامالا هریس را باید برآمده از آزار سیاسی دانست که رسانه‌ها و مطبوعات ایالات متحده علیه پکن به راه انداخته‌اند؛ به صورتی که جمع‌بندی اندیشکده دولتی چین این است که رسانه‌های واشنگتن در حال «توزیع ویروس چین‌هراسی» هستند. این دو مولفه اگرچه باعث شده تا رئیس جمهوری چین با معاون جو بایدن در بانکوک دیدار کند اما مساله اینجاست که شی در کمال احترام در روابطش با آمریکا، یک چرخش جدید با محوریت آسیا- پاسیفیک (اپک) ایجاد کرده است. در این راستا درو تامپسون، یکی از محققان ارشد در دانشکده سیاست عمومی لی.کوآن.یو در دانشگاه ملی سنگاپور در مورد این رفتار رئیس جمهوری چین گفت که مشارکت‌های دیپلماتیک شی جین پینگ و پیام‌های تبلیغاتی حمایت‌کننده‌اش همگی با هدف نشان دادن وجهه‌ای نرم‌تر و خوشروتر صورت گرفته‌اند تا بتوانند اختلافات و تنش‌ها به ویژه با آمریکا و کشورهای اروپایی را که به شدت منتقد پکن و متعهد به رقابت با این کشور شده‌اند، کاهش دهند. او در ادامه سخنانش این موضوع را مورد اشاره قرار می‌دهد که شی جین پینگ در جریان سخنرانی در نشست سالانه اپک که ۲۱ اقتصاد عضو آن اقیانوس آرام را احاطه کرده‌اند،‌ گفته که چین آماده است تا همزیستی صلح‌آمیز و توسعه مشترک با تمامی کشورها بر مبنای احترام، برابری و مزایای متقابل را دنبال کند. سخنان این استاد دانشگاه به این موضوع دلالت دارد که شی جین پینگ که به عنوان یک ناسیونالیست سرسخت شهرت پیدا کرده، همیشه منافع چین را در اولویت قرار می‌دهد و هرگز یک اینچ از خاک چین را نیز تسلیم نمی‌کند اعلام کرده که چین به تشریک فرصت‌های توسعه‌ای با جهان به ویژه با منطقه آسیا-پاسیفیک ادامه خواهد داد. این سخنان رئیس جمهوری چین را می‌توان در حوزه عملی هم مشاهده کرد؛ چراکه شی جین پینگ در نشست روز پنجشنبه با فومیو کیشیدا، نخست‌وزیر ژاپن در بانکوک تاکید کرد، این دو کشور باید شریک هم باشند، نه تهدیدی برای یکدیگر. در جایی دیگر رئیس جمهوری چین در جریان دیدار با لی هسین لوونگ، نخست‌وزیر سنگاپور متعهد شد تا با این کشور که جمعیت آن عمدتاً از نظر قومی چینی هستند همکاری کند تا در مسیر درست یکپارچگی اقتصادی و منطقه‌ای حرکت کنند. مجموع این دیدارها و سخنانی که از زبان رئیس جمهوری چین جاری شده به وضوح نشان می‌دهد که چینی‌ها بعد از نشست اخیر حزب کمونیست خلق چین که در آن دوره رهبری شی به مدت پنج سال دیگر تمدید شد، به این سمت رفته‌اند که برای جلوگیری از نفوذ آمریکا در محیط پیرامونی خود و تخریب چهره پکن در این جغرافیا همگرایی موضعی و نقطه‌ای را برگزینند که آسیا-پاسیفیک در صدر اهداف آنها قرار گرفته است.