پیدایش اقلیم سُنی، پروژه مرکب آنکارا و ابوظبی

فرشاد گلزاری

این روزها نام عراق را در رسانه‌های کشورمان به وفور می‌توان دید یا شنید که دو دلیل دارد. دلیل اول به راهپیمایی اربعین برمی‌گردد که گرچه هماهنگی‌هایی که میان تهران و بغداد در مورد اربعین به عمل آمده یک تعهد بین دُولی است که هر کدام حقوقی بر عهده‌شان است؛ اما به هر ترتیب یک موضوع داخلی به شمار می‌آید. اما دومین دلیل تکرار مکرر نام عراق در رسانه‌ها، وضعیت سیاسی این کشور است. یک‌سالگی انتخابات سراسری عراق نزدیک است اما در طول این 12 ماه هیچ جریانی موفق نشد دولت این کشور را تشکیل دهد. از آن روزها تا به امروز فراز و فرودهای بسیاری در اتمسفر سیاسی این شکور به وجود آمده و ما شاهد یکسری از برخوردهای سیاسی بودیم که دامنه ان به کف خیابان‌های بغداد هم کشیده شد. در همان روزهای ابتدایی پس از اعلام نتایج انتخابات سراسری عراق، برخی احزاب و جریان‌های سیاسی این کشور نسبت به این نتایج اعتراض کردند و حتی شکایت خود را به دادگاه فدرال عراق بردند؛ چراکه در یک چشم به‌هم زدن، 73 کرسی از پارلمان عراق در اختیار جریان صدر قرار گرفت ولی به هر حال صلاحیت و سلامت این انتخابات از سوی دستگاه قضای عراق تایید شد. از آن روز تاکنون جریان صدر با ده‌ها سناریو سعی کرد تا دولت را با محوریت خودش تشکیل دهد اما این اتفاق رخ نداد. اخیراً هم که تمام دنیا شاهد بودند چه اتفاقی در منطقه سبز بغداد با محوریت جریان صدر رخ داد؛ رویدادی که حدود 30 کشته بر جا گذاشت و در نهایت مقتدی با یک عذرخواهی خشک و خالی همه چیز را آرام کرد. تا به اینجای داستان عراق شاید چندان مهم نباشد اما زمانی که دادگاه فدرال عراق اخیراً درخواست صدری‌ها برای انحلال پارلمان را رد کرد، به نظر می‌رسد که برخی از کشورهای منطقه و همچنین دولت‌های فرامنطقه‌ای در پوشش‌های مختلف به میدان آمده‌اند. به عنوان مثال اخیراً منابع سیاسی در عراق اعلام کردند که هاکان فیدان، رئیس سازمان اطلاعات ترکیه (میت) با حضور در بغداد سه نشست نخست با مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق، دوم با فالح الفیاض، رئیس سازمان حشدالشعبی و سوم با خمیس خنجر، رهبر ائتلاف حاکمیت برگزار کرد. منابع عراقی همچنین اعلام کردند، رئیس سازمان اطلاعات ترکیه در جریان نشست‌های خود پرونده مبارزه با حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک)، پرونده مربوط به آب‌ها و همچنین امکان تجهیز کردن عراق به تجهیزات نظامی مختلف توسط آنکارا را مورد بررسی قرار داده است. اما آنچه در این میان از هر محور دیگر مهمتر تلقی می‌شود، روند جاری در عراق است. گفته شده که در این دیدارها در خصوص بحران سیاسی و ایفای نقش ترکیه در آرام‌سازی اوضاع و نزدیکی دیدگاه‌ها میان برخی گروه‌های سیاسی گفت‌وگو شده است.

جای‌گیری به بهانه‌ کمک و همکاری!

اینکه چرا رئیس سازمان اطلاعات ترکیه به عنوان سازمان امنیتی که عضو ناتو است به عراق سفر کرده، دلایل آشکاری داشت که توسط رسانه‌ها اعلام شد و ما هم پیش‌تر بدان اشاره کردیم اما دلایل پنهان این موضوع بسیار مهمتر است. باید توجه داشت که از حدود یک دهه پیش تاکنون، ترکیه به جهت همسایگی با عراق و امارات به دلیل منافع در بغداد، به دنبال آن بودند  که به هر ترتیب بتوانند نفوذ خود را در عراق تعمیق ببخشند. آنکارا در ابتدا با اقلیم کردستان عراق وارد رابطه شد و همکاری‌های امنیتی و اقتصادی با اربیل را عمیق کرد و سپس با حمایت اهل تسنن عراق و تشدید همکاری‌های اقتصادی جای پای خود را در بغداد مستحکم کرد. همین رویه در مورد امارات هم صدق می‌کند و حالا برخی از سیاسیون عراقی از این مساله پرده برداشتند. به عنوان مثال جاسم البیاتی، نماینده سابق پارلمان عراق اعلام کرده که دستگاه اطلاعاتی ترکیه اقداماتی را در این راستا انجام داده و به همین منظور به برخی احزاب سُنی روی آورده و در تلاش است تا با سوق دادن این احزاب به سمت آرام کردن فضای سیاسی، از تحقق منافع خود اطمینان حاصل کند. محمن حسن، نماینده ائتلاف دولت قانون در پارلمان عراق هم اعلام کرده اسنادی وجود دارد که نشان می‌دهد ترکیه به حمایت از برخی احزاب سیاسی اهل تسنن با هدف ترغیب آنها به ایجاد یک اقلیم و یا منطقه سنی ادامه می‌دهد و امارات هم در این راه این کشور را همراهی می‌کند. اینکه ابوظبی و آنکارا به دنبال تجزیه عراق با محوریت اهل تسنن هستند، یک سناریوی قدیمی است، اما مساله اینجاست که آیا در فضای تنش‌آلود فعلی بغداد این رفت و آمدها صرفاً به همین مساله مربوط است یا اینکه آنکارا باز هم درصدد استفاده از کارت عضویتش در ناتو این بار در عراق برآمده است؟