بحران پناهندگی قرن در انتظار اروپا

فرشاد گلزاری

درگیری‌های اوکراین در حالی دهمین روز خود را سپری کرد که همچنان صدای فرود گلوله‌های عظیم‌الجثه شلیک شده از توپخانه روسیه به شهرهای بزرگ این کشور گوش می‌رسد و گویی قرار نیست که این تهاجم همه جانبه متوقف شود. از یکسو در روز جمعه اعلام شد که ارتش روسیه نیروگاه برق اتمی زاپوروژیا را مورد هدف قرار داده که همین مساله یک بلوای سیاسی جدید را میان کی‌یف و مسکو به راه انداخته است و از سوی دیگر اخبار منتشر شده حاکی از سنگین‌تر شدن حملات نیروی هوایی و توپخانه ارتش روسیه به مواضع اوکراین است. در این راستا خبرگزاری رویترز هم اعلام کرده که جنگ اوکراین در حالی وارد دهمین روز خود شده است که حملات نیروهای روسیه به کی‌یف و خارکیف (دومین شهر بزرگ این کشور) همچنان ادامه دارد. شهردار ماریوپل نیز تایید کرد که روس‌ها این شهر و بندر استراتژیک آن را در دریای آزوف در جنوب اوکراین محاصره کرده‌اند. آسوشیتدپرس هم اعلام کرده که یک مقام اطلاعاتی غربی گفته است روس‌ها آماده بمباران شهرهای اوکراین تا زمان تسلیم تمام قوای آنها هستند. به موازات این خبر، مقامات کی‌یف تاکید کردند که اخباری از درگیری در خیابان‌های شهر سومی گزارش شده است. مجموع این زد و خوردها و اعمال فشار نظامی بر اوکراین باعث شده تا ولودیمیر زلنسکی، از غرب درخواست کند تا منطقه پرواز ممنوع را در اوکراین اعمال کنند. اینکه چرا زلنسکی به دنبال اعمال منطقه پرواز ممنوع بر فراز آسمان اوکراین است، دلایل گوناگونی دارد اما پس از حمله به نیروگاه اتمی زاپوروژیا او معتقد است که این اقدام می‌تواند به نوعی باعث شود تا نیروهای روسیه نتوانند از طریق عملیات‌های هوایی مواضع دولت اوکراین را مورد هدف قرار دهند و به نوعی به دنبال اعمال و ایجاد یک رینگ پدافندی در آسمان خود علیه مسکو است. در این میان اما بسیاری از تحلیلگران در غرب معتقدند که حمایت تسلیحاتی از اوکراین و همچنین اعمال تحریم‌های کمرشکن علیه روس‌ها باعث شده تا مسکو در یک حد مشخص و آشکار انعطاف به خرج دهد و از تحمیل نگاه‌های امنیتی و سیاسی خود به کی‌یف عقب بنشیند. آنها اعتقاد دارند که کُند شدن پیشروی روس‌ها در اوکراین اگرچه به دلیل مقاومت مردمی صورت گرفته، اما واقعیت این است که روس‌ها در وضعیت فعلی بیش از حد تحت فشار اقتصادی و سیاسی قرار دارند و این اقدام صرفاً از سوی غرب انجام شده است. بر این اساس آژانس خبری اینترفکس به نقل از وزارت دفاع روسیه گزارش داد که توقف درگیری‌ها در شهر ماریوپول، واقع در جنوب شرقی اوکراین و شهر ولنوواخا در استان دونتسک واقع در شرق اوکراین انجام می‌گیرد تا اجازه ایجاد مسیرهای بشردوستانه در ماریوپول و ولنوواخا را بدهند. براساس این اطلاعیه، یک آتش‌بس مشخص برقرار خواهد شد تا غیرنظامیان بتوانند از مناطق درگیر خارج شوند. این کریدورهای بشردوستانه، راه‌هایی هستند که در جریان درگیری‌های نظامی با توافق طرفین به صورت امن نگه داشته می‌شوند و به آنها حمله نمی‌شود و پیشتر هم سازمان جهانی بهداشت خواستار ایجاد یک کریدور ویژه برای انتقال دارو و تجهیزات پزشکی به اوکراین شده بود که روسیه آن را نپذیرفت.

روس‌ها در وضعیت فعلی بیش از حد تحت فشار اقتصادی و سیاسی قرار دارند و به دنبال راهی برای مذاکره با طرف‌ اوکراینی هستند و به همین دلیل حالا با باز شدن کریدورهای بشردوستانه و آتش‌بس موقت موافقت کرده‌اند

جاری شدن سیل عظیم آوارگان

موج جدید پناهجویان به سمت اروپا آن هم از مبدأ اوکراین در حالی رو به افزایش است که از ماه‌ها پیش گزارش‌هایی مبنی بر صعودی شدن مهاجرت‌ از افغانستان و آفریقا به سوی کانال مانش و سایر نقاط قاره سبز از سوی سازمان ملل منتشر شده است

اینکه چرا روسیه حالا پذیرفته کریدورهای بشردوستانه را تبیین کند، شاید ریشه در مذاکراتی دارد که حالا قرار است دور سوم آن برگزار شود. در حالی که در دور دوم گفت‌وگوهای صلح هیات‌های روسیه و اوکراین بر سر ایجاد کریدور امن برای خروج غیرنظامیان از اوکراین توافق شده، هنوز تاریخ برگزاری سومین‌ دور گفت‌وگوها روشن نیست و سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه هم اعلام کرده که تاریخ جدید برای دور سوم مذاکرات مشخص نیست و جالب آنجاست که از نظر مسکو، مقامات کی‌یف باعث و بانی این تاخیر هستند. لاوروف اعلام کرد که خوش‌بینی پیرامون وضعیت موجود با بیانیه‌های خشمگینانه ولودیمیر زلنسکی کاهش یافته است و اوکراین که به نظر می‌رسد مشتاق‌ترین طرف در این قضیه باشد، مدام برای آغاز یک نشست جدید بهانه تراشی می‌کند. این سخنان لاوروف در حالی مطرح شده که براساس آمار سازمان ملل، از زمان آغاز جنگ دست‌کم ۳۳۱ غیرنظامی کشته و ۶۷۵ تن زخمی شده‌اند. در این راستا کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR) با اعلام اینکه تاکنون بیش از یک میلیون و 200 هزار نفر از مرزهای این کشور گریخته‌اند، هشدار داد بحران پناهجویان اوکراین تازه شروع شده‌ و می‌تواند به بحران جدید قرن حاضر برای اروپا تبدیل شود. این رقم معادل بیش از دو درصد از جمعیت اوکراین است و در حالی است که طبق محاسبه بانک جهانی، در پایان سال ۲۰۲۰، جمعیت اوکراین ۴۴ میلیون نفر اعلام شده است. این نهاد بین‌المللی هشدار داد که روند خروج هنوز به پایان نرسیده است و احتمال دارد که بالغ بر چهار میلیون نفر در نهایت اوکراین را ترک کنند و حتی رقم واقعی ممکن است از این پیش‌بینی فراتر برود. در همین راستا، گاردین گزارش داده که در حال حاضر بیش از ۶۵۰ هزار اوکراینی وارد لهستان شده‌اند که روزانه بین ۵۰ تا ۸۰ هزار نفر نیز از این کشور عبور می‌کنند و بسیاری دیگر هم در آن سوی مرز در هوای سرد منتظر هستند. از سوی دیگر سازمان‌های کمک‌رسان لهستانی که در مرز برای کمک به پناهجویان فعالیت می‌کنند اعلام کرده‌اند که منابع آنها بسیار اندک بوده و تقریبا به صفر رسیده است. بنابر آنچه که سازمان ملل اعلام کرده پس از خروج بیش از ۸۲۰۰۰ نفر از اوکراین در اولین روز حمله روسیه در ۲۴ فوریه، در هر روز پس از آن حداقل ۱۱۷ هزار پناهنده جدید ثبت شدند که بر اساس آخرین شمارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، تنها در سه‌شنبه هفته گذشته بیشترین رقم  معادل بیش از ۲۰۰ هزار نفر ثبت شد. این آمار ازآن‌رو بسیار بالا محسوب می‌شود که در سوریه (اوایل ۲۰۱۳) و حتی در زمان افزایش سرعت نرخ خروج پناهجویان، حداقل سه ماه طول کشید تا آمار پناهجویان به یک میلیون نفر برسد. علاوه بر لهستان باید گفت که مولداوی نیز پذیرای بیش از ۷۹ هزار نفر بوده و ۷۱ هزار 200 نفر هم به اسلواکی رفته‌اند. موج جدید پناهجویان به سمت اروپا آن هم از مبدأ اوکراین در حالی رو به افزایش است که از ماه‌ها پیش گزارش‌هایی مبنی بر صعودی شدن مهاجرت‌ از افغانستان و آفریقا به سوی کانال مانش و سایر نقاط قاره سبز از سوی سازمان ملل منتشر شد و حالا این روند می‌تواند اوضاع را به نحوی وخیم‌تر کرده و یک موج بی‌سابقه آوارگی را به اروپایی‌ها تحمیل کند.