رویکرد دوگانه و ابهام‌آلود قاره سبز با یک بحران انسانی

فرشاد گلزاری

اوایل ماه جاری بود که باز هم یک خبر ناراحت‌کننده با محوریت پناهجویان بر خروجی رسانه‌ها قرار گرفت. خبرگزاری فرانسه در آن هنگام از برخورد پلیس با تعداد قابل‌ملاحظه‌ای از پناهجویان در یکی از میدان‌های پاریس خبر داد. داستان از این قرار است که حدود یک هفته پس از تخلیه پناهجویان از پناهگاه‌هایشان در حومه شمالی سن‌-‌دنی (Saint-Denis) در اطراف پاریس، اخباری به گوش رسید که نشان می‌داد افرادی که از این منطقه رانده شده‌اند هیچ جایی برای اسکان و حضور ندارند. کمی بعد مشخص شد که این جماعت به طرف پاریس در حرکت هستند. در میانه راه پلیس فرانسه کوشیده بود تا بتواند به هر نحوی که شده این تعداد از پناهجویان که عمدتاً اهل افغانستان بودند را از رسیدن به پاریس بازدارد، اما این اتفاق رخ نداد. به هر ترتیب چندی بعد تصاویری از پاریس منتشر شد که نشان می‌داد بخش زیادی از این پناهندگان وارد پایتخت فرانسه شده‌اند و مردم داوطلب اقدام به برپایی حدود ۵۰۰ چادر آبی در منطقه‌ای واقع در قلب پاریس کمک کردند که بلافاصله با پناهجویانی که عمدتا از افغانستان بودند، پر شد. همین مساله شروع یک درگیری یک طرفه را رقم زد؛ چراکه ساعاتی بعد از برپایی چادرها، پلیس برای برچیدن این اردوگاهِ موقت و خیابانی به منطقه اعزام شد و چادرها را در حالی که هنوز پناهجویان داخل آن بودند، بلند کرد که با فریاد اعتراض پناهجویان و مردم روبه‌رو شد. آنچه در این بین دردناک بود و به نوعی صدای منتقدانِ دولت «امانوئل مکرون»، رئیس‌جمهوری فرانسه را بلند کرد، استفاده پلیس از گاز اشک‌آور برای متفرق کردن پناهجویان از خیابان‌های مرکز پاریس بود؛ به گونه‌ای که علاوه بر فعالان مدنی اروپا، بسیاری از کاربران و همچنین مقامات فرانسه نسبت به این موضوع واکنش نشان دادند و خبرِ یورش پلیس به پناهجویان، مانند صدای یک بمب، همه‌جا را فرا گرفت. یکی از این افراد «ژرارد دارمنن» وزیر کشور فرانسه بود. او پس از آنکه تصاویر منتشر شده از برچیدن این اردوگاه را دیده بود اعلام کرد که مساله مذکور شوکه‌کننده است و به پلیس دستور داد گزارشی از این پاکسازی تهیه کند! اگرچه او سعی کرد چهره انسان‌های متاسف و دردمند را به تصویر بکشد، اما واقعیت این است که کمتر کسی در پاریس و اروپا سخنان وزیر کشور فرانسه در مورد برخورد قهرآمیز پلیس با پناهجویان را باور کرد؛ چراکه عملاً پلیس فرانسه زیر نظر وزارت کشور فرانسه مشغول کار است و به همین دلیل حالا یک دوگانه خیر و شر در فرانسه و اروپا به راه افتاده است. توجه داشته باشید که پاریس، یکی از نقاط اصلی در مسیر مهاجرتیِ اروپاست و چادرهای مهاجران اغلب در اطراف این شهر برپا می‌شود که هر از چندگاهی در علمیات پلیس از میان می‌رود. بر اساس آمارهای موجود، از سال 2015 تاکنون هزاران نفر از پاریس به بندر کاله سفر کرده و کوشیده‌اند با جای دادن خود در کامیون‌ها به صورت قاچاقی، خودشان را به بریتانیا برسانند و بخشی از این افراد هم از مسیر آبی به دنبال رساندن خود به سایر کشورهای اروپایی هستند، اما مساله اصلی که حالا به یک سوال جدی تبدیل شده این است که چرا اروپا در برخورد با پناهجویان، رویکردی دوگانه و سراسر ابهام دارد؟

 در نبود یک رهبری اخلاقی برای ارائه فرمولاسیون جدید در قبال مواجهه با پناهجویان، به‌عنوان یک بحران انسانی؛ تمامی ارزش‌هایی که این  بلوک از چندفرهنگ‌گرایی گرفته تا آزادی و هویت متکثر بدان می‌بالید در شرف نابودی هستند

اروپایی سرگردان!

اوایل پاییز بود که «فیلیپو گرندی»، کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل امتناع کشورهای اروپایی برای پذیرفتن مهاجران و جلوگیری از پیاده کردن پناهجویان آواره در دریا را شرم‌آور خواند. او درباره خطرات سیاست بیرون کردن پناهندگان از مرزهای یک کشور که در برخی از ثروتمندترین کشورهای جهان در حال شکل‌گیری است، هشدار داد و حتی اعلام کرد که این اقدام می‌تواند باعث تقویت راست‌گراهای افراطی در اروپا از یک سو، و فعال شدن هسته‌های تروریستی برای مقابله با اقدامات این جریان‌ها از سوی دیگر شود. این مسائل در حالی مطرح می‌شود که عامل ایجاد این موج‌ها، اروپایی‌ها و آمریکا هستند. به عنوان مثال ناتو و ارتش ایالات متحده در افغانستان به گونه‌ای طی دهه‌های اخیر رفتار کرده‌اند که نه تنها طالبان از بین نرفت، بلکه علاوه بر اتعقاد قرارداد صلح با این جریان، شاهد حضور داعش در این کشور و ظهور مجدد القاعده در افغانستان هستیم. طبیعی است که این جریان‌ها به دلیل تمامیت‌خواه بودنشان اقدام به اعمال فشار برای عضویت مردم در ساختار عملیاتی‌شان می‌کنند و همین مساله بعلاوه انفجارهای روزانه در ولایات مختلف باعث به راه افتادن این موج از پناهجویان شده است.

اگرچه وزیر کشور فرانسه سعی کرد در مورد برخورد قهرآمیز پلیس با پناهجویان چهره انسان‌های متاسف و دردمند را به تصویر بکشد، اما کمتر کسی در پاریس و اروپا سخنان او را باور کرد؛ چراکه پلیس فرانسه عملاً زیر نظر وزارت کشور مشغول کار است

در عراق، سوریه و حتی در لیبی و یمن هم اتفاق‌های مشابه در حال رخ دادن است و در اتیوپی هم از چند هفته پیش این موج مجدداً به راه افتاده است. در این رابطه آژانس محافظ مرزهای زمینی و دریایی اروپا (فرونتکس) اعلام کرده که عبور غیرقانونی از مرزهای زمینی اتحادیه اروپا توسط پناهجویان از طریق کشورهای حوزه بالکان در طول یک سال دوبرابر شده است. این در حالی است که ورود پناهجویان از طریق دریای مدیترانه به شدت کاهش یافته و آنها از کشورهای بالکان غربی عبور کرده‌اند. این تعداد نسبت به ماه سپتامبر، به میزان یک سوم افزایش داشته است. همچنین طی 10 ماه نخست سال ۲۰۲۰، آمار اولیه نشان می‌دهد که بیش از ۱۹ هزار و ۷۰۰ نفر که عمدتاً سوری و افغان هستند، از همین مسیرها عبور کرده‌اند که این آمار نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۱۹ دو برابر شده است. نکته اینجاست که اتحادیه اروپا همچنان سعی دارد راهی برای حل این وضعیت نابسامان بیندیشید. وضعیتی که ابعاد گوناگون اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و همچنین فرهنگی را در دل خود دارد و حالا هم پاندمی کرونا مزید بر علت شده است. در این مسیر بدرفتاری با پناهجویان هم مشکل دیگر است. کمیته شورای اتحادیه اروپا برای مبارزه با شکنجه و سوءرفتار (CPT)، از شرایط بازداشت و نگهداری پناهجویان در یونان انتقاد کرده و از دولت این کشور خواسته است که شیوه و موازین خود را در رابطه با پذیرش پناهجویان مورد اصلاح و بازبینی قرار دهد. اما مشکل اصلی این است مجارستان، لهستان، اسلوواکی و جمهوری چک از جمله کشورهایی هستند که ایجاد سازوکاری واحد برای مواجهه با بحران پناهجویان را ناکام گذاشته‌اند به هر ترتیب در نبود یک رهبری اخلاقی برای ارائه فرمولاسیون جدید در قبال مواجهه با این بحران انسانی، تمامی ارزش‌هایی که این  بلوک از چند فرهنگ‌گرایی گرفته تا آزادی و هویت متکثر بدان می‌بالید در شرف نابودی هستند.

به‌نظر می‌رسد که ایده حذف و برتری در این وضعیت همچنان دست بالا را داشته باشد؛ ایده‌ای که می‌کوشد از «اروپای واقعی» در برابر «بیگانگان خارجی» حراست کند. اروپایی که تکلیفش را با خود نمی‌تواند مشخص کند و حالا سرگردان‌تر از همیشه در حوزه پناهجویان بروز و ظهور کرده است.