جهان در چنبره تنش، تروریسم و ترامپ

فرشاد گلزاری

 هیچ شکی وجود ندارد که وقایع نظام بین‌الملل در قرن بیست و یکم، بعدها به مدلی برای تدریس در دانشگاه‌های مطرح جهان تبدیل خواهد شد؛ چراکه از پدیده‌هایی در این قرن رونمایی شده که جهان تا به امروز از آنها به عنوان «عجایب» یاد می‌کند. ممکن است عده‌ای بر این عقیده باشند که عرف سیاست در مقیاس جهانی همین است؛ یک روز نطفه داعش در زندان‌های عراق و با در هم آمیختن عنصر بعث و القاعده سر از خاک برمی‌آورد و روزی دیگر در کاخ ‌سفید شخصی مانند ترامپ به روی کار می‌آید که جهان و تمام پیمان‌های سیاسی و حقوقی آن را به حالت تعلیق درمی‌آورد. روزی در سوریه تمام دولت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای براساس منافع و اهدافشان به صورت نیابتی یا مستقیم ورود می‌کنند و چندی بعد از آن لیبی به عرصه زورآزمایی قدرت‌های غربی، شرقی، عربی و حتی اروپایی تبدیل می‌شود.

آری، این خاصیت ژله‌ای تحولات سیاسی جهان است که یک روز روابط روسیه و ترکیه به خاطر سرنگونی یک جنگندة سوخو به پایین‌ترین سطح نزول کرد و چندی بعد رابطه آنکارا و مسکو با خرید سامانه پدافندی اس400 مجدداً وارد ماه عسل خود شد و در اینجا بود که ایالات متحده به دشمن خونیِ ترکیه تبدیل شد؛ چراکه باز هم در اینجا منافع اقتصادی، سیاسی و نظامی واشنگتن زیر سوال رفت. این مولفه‌ها به خوبی حکایت از تغییر ماهیت و شکلِ آنی رویدادها در مقیاس جهانی دارد. یکی از بهترین مدل‌هایی که می‌توان برای تشریح این موضوع نام برد، چهار سال جنگ خونین در یمن است که سعودی‌ها آن را راه انداختند. اینکه در سال 2019 می‌بینیم عربستان سخن از آتش‌بس و مذاکره با انصارالله می‌گوید دقیقاً نشان می‌دهد که آنها از میدان‌داری ایالات متحده در تمامی عرصه‌های منطقه و فرامنطقه (خصوصاً کنشگری علیه ایران) راضی نیستند و به همین دلیل ریاض تا حدودی در اواخر سال 2019 میلادی سیاست خارجی خود را دستخوش تغییر کرد. متغیرهای مذکور اما در لبنان و عراق به گونه‌ای دیگر بود. بدون تردید مردم و سیاسیون عراق سال 2019 را تا ابد به عنوان خونین‌ترین و بدترین سال خود به یاد خواهند داشت؛ چراکه سناریوسازی‌های مختلف تا جایی پیش رفت که نه‌تنها بلاتکلیفی سیاسی را تا به امروز به مردم عراق تحمیل کرده، بلکه خون‌هایی به ناحق ریخته شد که صبر شهروندان در جنوب و حتی در بغداد را لبریز کرد. همین مدل به صورتی دیگر در لبنان نمایان شد. درست است که خشونت در بیروت همانند عراق نبود ولی به هر حال به هم ریختگی همچنان در لبنان ادامه دارد و آینده سیاسی این کشور همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

افغانستان هم همین وقایع تلخ را در سال 2019 تجربه کرد. طالبان و آمریکایی‌ها در قطر 10 بار با یکدیگر بر سر میز مذاکره نشستند اما تا به این ساعت هیچ اتفاق مثبتی در فاز سیاسی و میدانی رخ نداده و حتی دامنه عملیات‌های طالبان زیادتر شده است. این در حالیست که با برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری همچنان اوضاع رو به راه نشده و مشارکت پایین مردم در انتخابات نشان می‌دهد که همه از رفتار ارگ و دولت اشرف غنی ناراضی هستند. کمی آنطرف‌تر، یعنی در مرزهای پاکستان و هند یکی از خطرناک‌ترین و البته عجیب‌ترین منازعه سیاسی و نظامی را رخ داد که باعث شد بسیاری از تحلیلگران، 2019 را سالِ شروع یک منازعه هسته‌ای خطرناک میان دو قدرت اتمی در منطقه شبه‌قاره و جنوب آسیا بنامند. این منازعه اگرچه با واکنش هند به عملیات انتحاری «جیش محمد» علیه اتوبوس نظامیان هند شروع شد، اما سرنگونی جنگنده هند توسط پاکستان به نوعی خاتمه دهنده آن بود؛ درنهایت نیز دهلی برگ جدیدی رو کرد که تبعات آن را رسماً در کشمیر شاهد بودیم؛ چراکه چندی بعد دولت هند با تحریک ناسیونالیسم هندو، خودمختاری کشمیر را لغو کرد و حتی قانون شهروندی جدید علیه مسلمانان را به تصویب رساند که تا به امروز اعتراض نسبت به آن ادامه دارد.

جغرافیای دیگر جهان که از گزند حوادث و تحولات در امان نبود، شرق آسیا و به صورت مشخص چین و کره‌شمالی بودند. پکن درگیر یکی از وسیع‌ترین و بزرگترین اعتراض‌های تاریخ بشر در هنگ‌کنگ بوده و هست و این دقیقاً به معنای اعلام جنگ خاموش آمریکا علیه چین به حساب می‌آید. جنگ اقتصادی دو قدرت شرقی و غربی با یکدیگر یکی دیگر از تحولات مهم سال 2019 در شرق آسیا بود؛ اما آنچه خیلی برای دنیا مهم و البته جالب بود، دیدار تاریخی رهبر کره‌شمالی و دونالد ترامپ در مدار 38 درجه (مرز دو کره) بود که البته ماحصل و خروجی چشمگیر نداشت و درنهایت به آزمایش‌های مجدد پیونگ‌یانگ منجر شد. 

اروپا اما در سال 2019 قدری متفاوت‌تر بود. در لندن بحث و جدل بر سر برگزیت ادامه داشت تا آنکه «ترزا می» به عنوان دومین قربانی طرح خروج بریتانیا از اتحادیه اروپایی استعفای خود را با چشمان گریان اعلام کرد و بوریس جانسون به عنوان حامی این طرح وارد میدان عمل شد، اما پارلمان با او یار نبود تا اینکه رأی به انحلال مجلس عوام و برگزاری انتخابات زودهنگام داده شد. به روی کار آمدن مجدد بوریس جانسون چیزی را تغییر نداد؛ بریتانیا به زودی از اتحادیه خارج می‌شود و به هر ترتیب به عنوان یک اقدام تاریخی در رزومه این کشور ثبت می‌شود. در فرانسه اوضاع به صورت دیگری است؛ مکرون در مقابل جلیقه‌زردها قرار دارد و اوضاع اقتصادی به حدی تغییر کرد که اتحادیه‌های کارگری هم به میدان آمدند؛ چراکه قانون بازنشستگی قرار است تغییر کند و از سوی دیگر نرخ بیکاری و درآمد به چالش دیگر تبدیل شده است. در آلمان هم خیزش راست افراطی، طاقت «آنگلا مرکل»، صدراعظم این کشور را به نقطه جوش رسانده. علاوه بر آن نئونازی‌های یهودستیز و بسیاری دیگر از جریان‌های ملی‌گرا و ناسیونالیسم به دنبال هدف قرار دادن دولت هستند؛ اما اوضاع همچنان به هم ریخته به نظر می‌آید؛ چراکه سایه تروریسم همچنان بر سر اروپا است.

این وقایع تنها بخش کوچکی از تحولات جهان در سال 2019 به حساب می‌آید. وقایعی که چشم‌انداز و جمع و تفریق آنها با یکدیگر نشان می‌دهد که جهان در سال 2020 آبستن تحولات جدید، بعلاوه ادامه منازعات به وجود آمده در سال 2019 خواهد بود. بدین ترتیب برای درک بهتر از مهمترین تحولات جهان در سال 2019، اهم وقایع به شرح زیر از نظر می‌گذرد:

    

سیاست خارجی آمریکا

روزی که ترامپ رقابت‌های انتخاباتی سال ۲۰۱۶ را به پایان رساند، سرخوش از آن بود که «هنر معامله» می‌داند و می‌تواند زد و بندهایی که در معاملات املاکی به کار می‌برده را در دنیای واقعی با بازیگرانی که از هوش و محاسبات قویتری برخوردارند به کار گیرد. 

بخش زیادی از آنها بحران‌های خودساخته و عمدی بود تا فقط امضای باراک اوباما نخستین رئیس‌جمهوری سیاهپوست آمریکا از زیر توافقنامه‌ها حذف شود اما ترامپ هرگز تصور نمی‌کرد، اصلاح یا احیای توافق‌های پیشین که حاصل ساعت‌ها مذاکره است، به آسانیِ برهم زدن آنها نیست. 

کره شمالی

میانجیگری‌های کره‌جنوبی سبب شد تا ترامپ بتواند مذاکرات از دست رفته با پیونگ یانگ را در فوریه (بهمن،‌اسفند) سال ۲۰۱۹ احیا سازد و با کیم در هانوی پایتخت ویتنام - که روزی محل اشغال نظامیان آمریکایی بود - دیدار کند. در حالی که کره‌شمالی بارها نسبت به تیم مذاکراتی آمریکا به ویژه جان بولتون مشاور پیشین امنیت ملی کاخ سفید و مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا ابراز ناراحتی کرده بود، اما تلاش‌های چین، کیم را متقاعد کرد که به ازای لغو تحریم‌ها، گام‌های عاری‌سازی هسته‌ای شبه جزیره نیز برداشته شود. اما طرف آمریکایی که در طول تاریخ بدعهدی خود را نشان داده، در مذاکرات هانوی وعده سرخرمن داد و لغو تحریم‌ها را به برچیده شدن کامل تجهیزات هسته‌ای کره‌شمالی و خلع سلاح آن منوط کرد. این مساله از سوی کیم به شدت رد شد زیرا حیات کره شمالی به این توانایی‌ها بستگی دارد. روسیه و چین نیز بر لزوم اقدامات متناظر و گام به گام از سوی کره شمالی، آمریکا و شورای امنیت تاکید کردند و خواستار آن شدند که به ازای کاهش تحریم‌ها به خصوص در حوزه بشردوستانه، پیونگ یانگ نیز به تعهدات خلع سلاحی عمل کند. 

افغانستان

تلاش‌های ترامپ که در سایه رایزنی‌های گسترده زلمای خلیلزاد نماینده ویژه آمریکا در امور افغانستان تجلی می‌یافت، در ماه سپتامبر(شهریور-مهر) به حضور سران طالبان در آمریکا و انجام دیداری در کمپ دیوید منجر شده بود که تداوم خشونت و انفجارهای منجر به کشتار مردم بی‌گناه، ترامپ را وادار ساخت در سایه سنگین افکار عمومی، این دیدار را لغو کند.

ترامپ مدتی بعد در ماه نوامبر(آبان-آذر) در سفری اعلام نشده به پایگاه نظامی آمریکا در افغانستان رفت و خبر داد مذاکره با طالبان از سرگرفته می‌شود، اما اندکی بعد با وقوع انفجاری دیگر که طالبان مسئولیت آن را برعهده گرفت، این مذاکرات شروع نشده متوقف شد. سال ۲۰۱۹ امروز به پایان می‌رسد و ترامپ که بسیار خوش‌بینانه تصور می‌کرد می‌تواند در مدت کوتاهی مذاکرات صلح افغانستان را پیش برد و این پیروزی را در فهرست خالی دستاوردهای سیاست خارجی‌اش قرار دهد، تاکنون هیچ نتیجه مثبتی به دست نیاورده است.

این در شرایطی است که بازیگران منطقه‌ای نیز تلاش داشتند تا با طالبان و دولت افغانستان رایزنی داشته باشند و بحران این کشور با رهبری افغان و در سایه مذاکرات افغان- افغان حل و فصل شود. آنها تاکید کردند که مسائل منطقه باید با همکاری کشورهای منطقه و نه خارجی‌ها برطرف شود، بر این اساس روسیه نیز کوشید تا در این فرآیند اثرگذاری داشته باشد. اگرچه خلیلزاد همچنان در تلاش است تا در ابتدای سال جدید میلادی، مذاکرات صلح افغانستان را از سر گیرد، اما می‌توان گفت ترامپ در تحقق این شعار انتخاباتی خود یعنی پایان دادن به جنگ بی‌پایان در افغانستان، ناکام بوده است.

سوریه

اوضاع در سوریه نیز به نفع دولت این کشور در مبارزه با تروریست‌ها پیش می‌رود. ترامپ بارها مساله خروج نیروها از این کشور را مطرح و حتی در یک مرحله تعدادی از نیروهای خود را به پایگاه نظامی این کشور در عراق منتقل کرد. او در توافقی پیش‌بینی نشده به ترکیه اجازه داد در مناطق شمال شرق سوریه علیه کردها، اقدام نظامی انجام دهد و برای این منظور، نیروهای آمریکایی را از این منطقه خارج کرد اما اندکی بعد، به بهانه محافظت از چاه‌های نفت که «بشار الجعفری» نماینده دائم سوریه در سازمان ملل متحد آن را سرقت مسلحانه از ذخایر ملی سوری خواند، نیروی نظامی خود را در این منطقه مستقر کرد. شرایط در ادلب نیز آنگونه که ترامپ و برخی متحدان منطقه‌ای وی پیش‌بینی یا آرزو می‌کردند، پیش نمی‌رود. روسیه و چین با پیش‌نویس قطعنامه‌ای که به بهانه حمایت از مردم ادلب مانع از مبارزه با تروریسم می‌شد، در شورای امنیت مخالفت کردند. همچنین پایگاه آمریکا در شهر رقه نیز در اختیار نیروهای روسی قرار گرفت و ابزار سازمان منع سلاح شیمیایی هم نتوانست علیه دولت سوریه کاربردی داشته باشد.

روسیه

مقابله با روسیه در راهبردهای کلان آمریکا همواره وجود داشته است. این مساله با اتهام ترامپ در تبانی با مسکو برای پیروزی در انتخابات رنگ و لعاب بیشتری یافت به گونه‌ای که ضدیت با روسیه به عنوان یکی از ارکان اصلی وفاداری به آمریکا درآمده است. ترامپ بارها سعی کرد که همکاری با پوتین را برای امنیت و منافع ملی آمریکا مفید و در کاهش خصومت‌ها تاثیرگذار اعلام کند؛ اما هیات حاکمه این کشور به ویژه دموکرات‌های کنگره ضمن مخالفت شدید، آن را تهدیدی برای منافع ملی آمریکا می‌دانند. از این رو، ترامپ می‌کوشد تا هرگونه اتهام به تبانی با روسیه را از خود برطرف کند و در این راه، اقداماتی انجام می‌دهد که نماد خصومت با مسکو باشد. 

از جمله این اقدامات خروج از پیمان موشک‌های هسته‌ای میانبرد بود که در فوریه (بهمن-اسفند) ۲۰۱۹، ترامپ دستور خروج از آن را صادر کرد و به این ترتیب، دور جدیدی از رقابت‌های تسلیحاتی و همچنین حرکت به سمت مدرنیزه کردن این تسلیحات کشتار جمعی را آغاز کرد. 

پیمان استارت نیز در سال ۲۰۲۱ به پایان می‌رسد و با گذشت چند نشست بین هیات‌های کارشناسی آمریکا و روسیه، هنوز مشخص نیست سرانجام آن چه خواهد بود. با این حال، حضور پررنگ‌ روسیه در معادلات بین‌المللی و ایفای نقش محسوس به ویژه در برابر برنامه‌های واشنگتن، سیاست خارجی دولت ترامپ را بی‌معنا کرده به گونه‌ای که آمریکا بیش از همیشه در رینگ جامعه بین‌المللی تنها شده است. انزوای آمریکا در شورای امنیت و سازمان ملل متحد در موضوع‌هایی همچون برجام، فلسطین، چندجانبه‌گرایی و مورد انتقاد قرار گرفتن به دلیل عمل نکردن به تعهدات خود در توافقنامه کشور میزبان سازمان ملل متحد، گواهی بر این مساله است. 

از نگاه تحلیلگران آمریکایی، با پایان یافتن سال ۲۰۱۹ و آغاز رقابت‌های جدی انتخابات در سال ۲۰۲۰، به نظر می‌رسد ترامپ شانسی برای موفقیت در بزک کردن سبد سیاست خارجی خود ندارد و تاکنون فقط توانسته است به اقدام بیهوده و بی‌تاثیر در شناسایی قدس به عنوان پایتخت سرزمین اشغالی و الحاق بلندی‌های جولان اشغالی به رژیم صهیونیستی بسنده کند که حتی از سوی سازمان ملل و متحدان اروپایی او نیز تایید نشده است.

منازعات داخلی آمریکا

مهمترین تحول سال 2019 در عرصه سیاست داخلی آمریکا را باید استیضاح ترامپ دانست. این موضوع نه تنها برای او و جمهوریخواهان ارزش انتخاباتی و همچنین حیثیتی دارد بلکه باعث شد آمریکای ترامپ برای شهروندان این کشور و همچنین سایر کشورها به یک کارتل جرایم مجرمانه تبدیل شود که زد و بندهای روزمره آن بسیار مهمتر از اظهارنظرهای پشت تریبونی است. افزایش بدهی دولت و تداوم استعفاها و برکناری‌ها همچون عزل بولتون و مقام‌های پنتاگون نیز روزهای خوشی را برای ترامپ در سال 2019 رقم نزد. 

علاوه بر این مسائل، بسیاری از خبرنگاران و حتی بخشی از جامعه حقوقدانان، نخبگان سیاسی و همچنین اساتید دانشگاه‌ها به دشمنان ترامپ تبدیل شدند. علاوه بر این موضوع جامعه اطلاعاتی آمریکا هم پس از ماجرای اوکراین گیت به دنبال آن هستند تا بتوانند علیه حاکم کاخ‌سفید «قیامِ پنهان» را مهندسی کنند. 

این در حالیست که شمار کشته‌شدگان با اسلحه گرم در آمریکا در سال 2019 به بالاترین حد از سال 1970 تاکنون رسیده است.

آمریکای لاتین : 

کودتای مردم شیلی

ناآرامی‌های اخیر شیلی از ۱۸ اکتبر (۲۶ مهر) در اعتراض به افزایش بهای بلیت مترو آغاز و به‌تدریج به مخالفت با وضعیت اقتصادی در کشور منتهی شد که پیامد آن غارتگری، آتش‌افروزی و درگیری‌های روزانه بین معترضان و نیروهای پلیس بود. معترضان به دستمزدهای پایین، هزینه‌های بالای بخش آموزش و بهداشت و شکاف عمیق بین فقیر و غنی در کشوری اعتراض دارند که از نظر سیاسی و اقتصادی تحت سلطه چند خانواده قدیمی و نخبه است. این بدترین بحران سیاسی شیلی در سه دهه اخیر محسوب می‌شود. براساس آمارهای اعلام شده تا پیش از آغاز سال جدید میلادی، سه هزار و ۳۵۷ نفر در اعتراض‌های شیلی زخمی شدند. به دنبال تداوم اعتراض‌ها در شیلی، رئیس‌جمهوری این کشور با برگزاری همه‌پرسی درباره تغییر قانون اساسی این کشور موافقت کرد. تغییر آن یکی از خواسته‌های اصلی معترضانی است که در طول دو ماه گذشته تجمع‌های گسترده‌ای را علیه دولت برگزار کرده‌اند. قرار است این همه‌پرسی ۲۶ آوریل ۲۰۲۰ (هفتم اردیبهشت ۱۳۹۹) برگزار شود. معترضان در شیلی همچنان بر تداوم اعتراض‌ها تاکید دارند و به نظر می‌رسد دولت سانتیاگو مجبور به برآورده کردن مطالبات آنهاست؛ در غیر این صورت در سال جدید میلادی نیز به احتمال زیاد این کشور شاهد ادامه اعتراض‌ها خواهد بود. 

بولیوی

پس از اعلام نتایج نهایی انتخابات ریاست‌جمهوری در بولیوی و با وجود تأیید دادگاه عالی انتخابات، مخالفان مورالس اعلام کردند این نتایج را نمی‌پذیرند. به دنبال تشدید بحران سیاسی در بولیوی، سازمان کشورهای آمریکای از دولت لاپاز خواست، نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار شده در ۲۸ مهرماه (۲۰ اکتبر) را ملغی اعلام و انتخابات دوباره برگزار کند. سرانجام یکشنبه ۱۹ آبان‌ماه (۱۰ نوامبر) با دخالت ارتش بولیوی، مورالس مجبور به استعفا شد و در نطقی تلویزیونی گفت: استعفای خود را تقدیم می‌کنم تا برادران و خواهران کارمند دولت هدف حملات و تهدیدات قرار نگیرند. به دنبال استعفای مورالس، سناتور جنینه آنیس خود را رئیس‌جمهوری موقت بولیوی خواند و اعلام کرد در راستای برگزاری انتخابات جدید در سریعترین زمان ممکن گام برمی‌دارد. پیشتر سیاست‌های رئیس‌جمهوری مستعفی بولیوی سبب شده بود تا این کشور رشد اقتصادی نسبی را تجربه کند و سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در امور اجتماعی و عمومی در دستور کار قرار گرفت که به کاهش نابرابری‌های اجتماعی منجر شد. 

کلمبیا

اعتراض‌ها و اعتصاب سراسری علیه سیاست‌های دولت در کلمبیا از ۲۱ نوامبر(۳۰ آبان) آغاز و سبب شد تا « ایوان دوکه » رئیس جمهوری این کشور مذاکره ملی برای حل‌وفصل مشکلات معترضان برگزار کند. مذاکرات دولت با نمایندگان معترضان تاکنون موفقت‌آمیز نبوده و اتحادیه‌ها تاکید دارند تا زمان برآورده نشدن مطالبات‌شان به اعتصاب و اعتراض ادامه می‌دهند.

از جمله مطالبات معترضان سرکوب جدی قاچاق مواد مخدر، کاهش خشونت‌ها، بهبود شراط بازار کار و ترمیم امتیازهای بازنشستگی بوده است. سازمان‌های اصلی کارگری، کشاورزی و دانشجویی، سیاست‌های نئولیبرال دولت کلمبیا را رد کرده‌اند. دولت این کشور به دنبال «کاهش بودجه مستمری‌بگیری، افزایش سن بازنشستگی و به خدمت گرفتن افراد جوان با کمتر از میانگین دستمزدها» است. با توجه به اینکه کلمبیا پس از مدتها در سال ۲۰۱۹ ناارامی های سیاسی را تجربه کرده، خطر بی‌ثباتی‌های بیشتر در صورت نارضایتی‌های دوباره معترضان در این کشور در سال ۲۰۲۰ وجود دارد.

ونزوئلا

ونزوئلا در دو سال اخیر سخت‌ترین شرایط سیاسی و اقتصادی چند دهه اخیر خود را تجربه کرده است. این کشور که از زمان حضور دونالد ترامپ در مسند ریاست جمهوری آمریکا با شدیدترین فشارها و تحریم‌های واشنگتن مواجه شده، در دو سال اخیر توانسته در برابر این فشارها مقاومت کند. شرایط نامساعد اقتصادی ونزوئلا زندگی را برای مردم این کشور به شدت سخت کرده و سبب مهاجرت بیش از چهار میلیون نفر از این کشور در سال ۲۰۱۹ شد. آمریکا پس از مراسم تحلیف نیکولاس مادورو برای دور دوم ریاست جمهوری، او را «غاصب قدرت» خواند و اعلام کرد که مادورو را به عنوان رئیس جمهوری ونزوئلا به رسمیت نمی‌شناسد.

پس از آنکه «خوان گوایدو» رئیس مجلس ملی ونزوئلا در ۲۸ ژانویه (۸ بهمن ماه ۹۷) خود را رئیس جمهوری موقت این کشور اعلام کرد، واشنگتن بلافاصله او را به رسمیت شناخت. بیش از ۵۰ کشور دیگر با پیروی از آمریکا گوایدو را به عنوان رئیس جمهوری قانونی ونزوئلا شناسایی کرده و خواستار برگزاری انتخابات جدید شدند. در این میان، آمریکا تلاش کرده از شرایط نامساعد اقتصادی ونزوئلا در راستای پیشبرد اهداف سیاسی خود سوءاستفاده کند. البته راهبرد کاخ سفید تاکنون در ونزوئلا موفق نبوده و به نظر می‌رسد دولت ترامپ که از خوان گوایدو رهبر مخالفان و دیگر مقام‌های ضددولتی در ونزوئلا ناامید شده، به دنبال سیاست‌های جدید در این کشور منطقه آمریکای لاتین در سال ۲۰۲۰ باشد. 

خاورمیانه: کانون بحران جهان 

عراق 

تلخ‌ترین و مهمترین تحولات غرب آسیا در سال 2019 در عراق رقم خورد. اعتراضات خیابانی به دنبال تلاش‌های عراق برای تنش‌زدایی در منطقه و رفتن بغداد به سمت توسعه اقتصادی و تبدیل شدن به کانون صلح در منطقه در اول اکتبر (نهم مهرماه ۹۸) اتفاق افتاد. این اعتراضات به اعتقاد کارشناسان، تمامی تلاش‌های مقامات و رهبران سیاسی عراق را برای بهبود شرایط سیاسی، امنیتی، معیشتی و اقتصادی عراق به محاق برد و عراقی که می‌خواست کانون صلح در منطقه شود، اینک خود گرفتار شدیدترین بحران داخلی شده است. اعتراضات در دو مرحله آغاز شد که مرحله اول آن از اول اکتبر کلید خورد و یک هفته به طول انجامید و طی آن بیش از ۱۰۰ نفر کشته و بالغ بر شش هزار نفر زخمی شدند. به دلیل اربعین حسینی و فشار مردمی برای برپایی این مراسم بزرگ دینی، اعتراضات برای چندین روز متوقف شد. مرحله دوم اعتراضات از ۲۵ اکتبر (سوم آبان ماه) از سرگرفته شد و گردانندگان پشت پرده آن همواره می‌کوشیدند که این اعتراضات به خشونت کشیده شود و این اعتقاد وجود دارد که در این امر نیز تا حد زیادی موفق عمل کردند. کشته شدن بیش از ۴۰۰ نفر و زخمی شدن بیش از ۲۰ هزار نفر و ادامه اعتراضات خیابانی در شهرهای جنوب، مرکز و بغداد که همه شیعه‌نشین هستند، دلیل روشنی بر موفقیت گردانندگان این اعتراضات بوده است. 

سوریه

می‌توان این سال را برای سوریه سال «تحولات بزرگ» در فرآیند بحران این کشور نامگذاری کرد زیرا در سالی که گذشت، تروریسم در این کشور فروکش کرد و راه حل سیاسی به مسیر خود ادامه داد. این تحولات با فروپاشی داعش به عنوان پیکره تکامل یافته تروریسم آغاز شد و تا اعلام انصراف دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا از تصمیم خود مبنی بر عقب‌نشینی از سوریه و موضع گرفتن پیرامون چاه های نفت این کشور پیش رفت. منازعات و ریز و خرد ارتش سوریه با تروریست‌ها کماکان ادامه داشت اما مهمترین آنها بحث ورود ارتش ترکیه به مناطق شمالی و آواره شدن هزاران شهروند کُرد این مناطق بود. این در حالیست که ارتش سوریه در حال پیش‌روی به سوی ادلب به عنوان آخرین سنگر تروریست ها در سوریه است. در این میان کمیته قانون اساسی سوریه هم به کار خود ادامه داد اما ماحصل آن همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. 

لبنان 

اگرچه ضرب شصت حزب‌الله لبنان به اسرائیل در عرصه هوایی و زمینی را باید یکی از تحولات مهم سال 2019 این کشور دانست اما واقعیت این است که به ره افتادن «جنبش اصلاحی مردم لبنان» را باید مهمترین تحول لبنان دانست که از 25 مهمرماه 1398 شروع شده و تا به امروز هم ادامه دارد. اصل ماجرا این بود که اعتراض مردم به قیمت بنزین باعث شد تا دولت تا حدودی هوشیار شود اما هیچ اتفاقی در این بین رخ نداد و اصلاحات صورت نگرفت. دامنه اعتراض‌ها بالا و بالاتر رفت و نهایتاً سعد حریری (نخست وزیر لبنان) از مقام خود استعفا داد و تا به امروز سهم‌خواهی احزاب مانع از انتخاب گزینه جدید نخست وزیری شد اما در نهایت «حسان دیاب» به عنوان نخست‌وزیر جدید انتخاب شد ولی اختلاف‌ها برای تشکیل کابینه همچنان ادامه دارد.

یمن  

شیوع امراض و بیماری‌های جدید در میان اوضاع بد اقتصادی و افزایش نقض حقوق ها، درد و رنج مردم یمن در سال 2019 را دو چندان کرد. در پنجمین سال جنگ، آنفولانزای خوکی به ویژه در استان‌های تعز و صنعا شیوع پیدا کرد و طبق گفته سخنگوی رسمی وزارت بهداشت دولت نجات ملی وابسته به جنبش انصارالله یمن در سال ۲۰۱۹، بیش از ۶۵۰ نفر به این بیماری مبتلا و ۱۲۵ نفر در اثر آن جان باختند. این موضوع اگرچه باعث هوشیار شدن نهادهای حقوق بشری شد اما متاسفانه جنگ به قوت در سال 2019 ادامه داشت. نکته مهم در تحولات یمن این است که اختلاف نظر میان امارات متحده عربی و عربستان سعودی به حدی بالا گرفت که نهایتاً امارات نیروهای یخود را از جنوب این کشور خارج کرد و عربستان یکه و تنها در این عرصه باقی مانده است؛ تا جایی که چهار دوره مذاکرات ویدئوکنفرانسی میان انصارالله و عربستان رخ داده و تا حدودی درگیری‌ها کاهش پیدا کرده است. 

ترکیه

انتخابات 31 مارس که به انتخابات شهرداری‌ها معروف است از مهمترین تحولات ترکیه در سال 2019 بود؛ چراکه حزب عدالت و توسعه باخت مهمی را در استانبول تجریه کرد که تا به امروز پاسگاه عمومی اردوغان را با مشکل مواجه کرده است. رکود اقتصادی، بیکاری، تورم و کاهش قیمت لیر از دیگر تحولات مهم این کشور بود اما حمله نظامی ترکیه به شمال سوریه به بهانه تامین امنیت ملی و برجسته کردن تهدید کردی بعلاوه نزاع با آمریکا بر سر خرید اس 400 و تصویب قطعنامه سنای آمریکا در به رسمیت شناختن نسل‌کشی ارامنه توسط دولت عثمانی در سال 1915 از مهمترین تحولات آنکارا بود.  

انتخابات پارلمان عوام بریتانیا به نوعی برگة حیات سیاسی جانسون بود؛ چراکه او به دنبال ان است تا اکثریت را با خود همراه کند و درنهایت کشورش اتحادیه اروپا را برای همیشه ترک کند؛ موضوعی که مشخص نیست چه تبعاتی برای اروپا و به خصوص ایرلند و اسکاتلند خواهد داشت

اروپا: متلاطم‌تر از همیشه بریتانیا

مهم‌ترین موضوع سیاسی انگلیس در سال ۲۰۱۹ را می‌توان به طور قطع موضوع برگزیت و نهایی شدن خروج آن از اتحادیه اروپا دانست. در این سال مردم انگلیس در سه انتخابات شرکت کردند که در آخرین آن، انتخابات سراسری پارلمان، حزب محافظه‌کار به رهبری بوریس جانسون توانست اکثریت قاطعی را بدست آورد. این انتخابات اما به نوعی برگة حیات سیاسی جانسون بود؛ چراکه او به دنبال ان است تا اکثریت را با خود همراه کند و درنهایت کشورش اتحادیه اروپا را برای همیشه ترک کند؛ موضوعی که مشخص نیست چه تبعاتی برای اروپا و به خصوص ایرلند و اسکاتلند خواهد داشت.

فرانسه

فرانسه در سالی که گذشت رویدادهای مختلفی در عرصه‌های داخلی و خارجی را پشت سر گذراند؛ رویدادهایی که در مجموع برای دولت مکرون چندان خوشایند نبود به گونه‌ای که فرانسه حتی در واپسین ساعات باقی مانده تا سال جدید میلادی، گرفتار اعتراض‌های مردمی و اعتصاب گسترده به سیاست های دولت است. اوج تحولات فرانسه را باید اعتراض‌های مردمی علیه سیاست‌های اقتصادی دولت «امانوئل مکرون» موسوم به جنبش «جلیقه‌زردها» و نظام سرمایه‌داری دانست که تا امروز ادامه دارد. بنابر اعلام پلیس فرانسه حدود 20 نفر در جریان این تظاهرات‌ها در سال 2019 کشته شده‌اند که باعث شد مکرون طرح گفت‌وگوی ملی را پیشنهاد بدهد. درگذشت ژاک شیراک، اتش‌سوزی در کلیسای نوتردام و همچنین پیوستن کارگران به اعتراض‌های مردمی به دلیل افزایش سن بازنشستگی از جمله وقایع مهم فرانسه در سال 2019 میلادی بود. 

شرق آسیا:   تنش در مدار38درجه

چین

چین در سال 2019 دست به گریبان با زیاده‌خواهی اقتصادی و گمرکی آمریکا بود و دامنه این نزاع تا هنگ کنگ هم ادامه پیدا کرد. در داخل چین سانسور ایغورها و به راه افتادن کمپین‌های حقوق بشری در مورد همین پرونده یکی از مسائل و تحولات مهم بود. از سوی دیگر اکتشافات در عمق فضا، توسعه سامانه‌های ترابری فضایی، انجام آزمایش‌های فضایی بیشتر و ساخت سامانه‌های اساسی برای فعالیت‌های فضایی از جمله پیشرفت‌های چین در یک سال گذشته بوده است. این کشور پیش‌بینی کرده با پیشرفت‌های حاصله تا سال ۲۰۴۵ میلادی با پیشی گرفتن از آمریکا در برخی زمینه‌ها در علوم فضایی به قدرت برتر فضایی دنیا تبدیل خواهد شد. 

مهمترین تحول سال 2019 در عرصه سیاست داخلی آمریکا را باید استیضاح ترامپ دانست. این موضوع نه تنها برای او و جمهوریخواهان ارزش انتخاباتی و همچنین حیثیتی دارد بلکه باعث شد آمریکای ترامپ برای شهروندان این کشور و همچنین سایر کشورها به یک کارتل جرایم مجرمانه تبدیل شود که زد و بندهای روزمره آن بسیار مهمتر از اظهارنظرهای پشت تریبونی است

کره شمالی

عکس دو نفره کیم جونگ اون و دونالد ترامپ در مدار 38 درجه (مرز دو کره) را باید مهمترین قاب عکس دنیا در سال 2019 دانست. علیرغم انکه چندین دیدار میان دو رهبر در ویتنام و سایر کشورها صورت گرفت اما همچنان آینده پرونده صلح میان پیونگ‌یانگ و واشنگتن در ابهام قرار دارد. از منظریدیگر کره‌جنوبی و ژاپن دست به کار شده‌اند تا این بحران را حل و فصل کنند اما باز هم دورنمای این پرونده با آزمایش موشک‌های کره‌شمالی همچنان نامفهوم است.

شبه‌قاره و جنوب ‌آسیا: 

ادامه بحران و تروریسم  افغانستان 

سال ۲۰۱۹ در افغانستان برای اولین بار از زمان مناقشه ۱۸ ساله در پی حمله آمریکا به این کشور، با امید به صلح آغاز شد. در ماه ژانویه انتظارات برای توافق صلح بین آمریکا و گروه طالبان پس از آن بالا رفت که دو طرف بطور اصولی درباره چهارچوب توافق صلح موافقت کردند. در چهارچوب مورد توافق بیان شده بود که طالبان به گروه‌های نظامی و جنگجویان خارجی اجازه استفاده از افغانستان به عنوان محلی برای اجرای حملاتی به خارج از این کشور را نخواهد داد . چهارچوب مورد توافق همچنین خروج کامل نیروهای آمریکایی و سازمان ناتو،‌ گفت‌وگوی بین گروههای افغان و آتش‌بس دائمی بین آمریکا و طالبان را پیش‌بینی کرده بود اما باز هم خبری از صلح نیست. برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آن هم با یک بار تجدید تاریخ آن و خروجی مبهم این روند، دردی از بحران افغانستان دوا نکرد.

طالبان و آمریکایی‌ها در قطر 10 بار با یکدیگر بر سر میز مذاکره نشستند اما تا به این ساعت هیچ اتفاق مثبتی در فاز سیاسی و میدانی رخ نداده و حتی دامنه عملیات‌های طالبان زیادتر شده است. این در حالیست که با برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری همچنان اوضاع رو به راه نشده و مشارکت پایین مردم در انتخابات نشان می‌دهد که همه از رفتار ارگ و دولت اشرف غنی ناراضی هستند

پاکستان

پاکستانی‌ها در این سال شاهد بی‌سابقه ترین تورم، افزایش چندباره نرخ سوخت و بحرانی شدن معیشت بودند. در کنار این مشکلات تشدید تنش‌ها با هند به عنوان رقیب سنتی پاکستان در شبه‌قاره و فشار آمریکا بر پاکستان برای انجام اقدامات بیشتر در بحث صلح افغانستان بودند. این در حالیست که ایالات متحده در سیاست جدید خود برای اسلام‌آباد نقش میانجی را برگزید و همین موضوع باعث شد تا عمران‌خان چند دوره سفر به عربستان، ایران و آمریکا را تجربه کند که به نظر می‌رسد در سال 2020 هم این روند ادامه خواهد داشت، اما انچه مشخص نیست، حل و فصل مساله کشمیر و معضل تروریسم در این کشور است.