«مسعود دانشمند» با اشاره به اینکه افزایش قیمت بنزین مشکلات داخلی ایجاد می‌کند
این حجم قاچاق سوخت کار سوخت‌بر و افراد عادی نیست
رامتین موثق
پس از 5 سال از آخرین افزایش قیمت بنزین، ناترازی و قاچاق بنزین در کشور به مسئله حادی تبدیل شده است که تقریبا تمام افراد مرتبط با حوزه را به موضع‌گیری واداشته است.
ناترازی بنزین در این برهه بسیار حائز اهمیت است زیرا بعد از چندین سال واردات بنزین تشدید شده است و حتی منابعی برای آن در بودجه عمومی دیده شده. به روایتی اگر روند واردات بنزین ادامه پیدا کند تا 10 سال آینده باید تمام پول نفت خود را خرج واردات بنزین کنیم. در این شرایط است که کشور با کمبود بنزین مواجه است، خبرها حاکی از آنست که روزانه 12 میلیون لیتر بنزین قاچاق می‌شود. عده‌ای علت قاچاق را اختلاف قیمت بنزین در داخل کشور با کشورهای همسایه عنوان می‌کنند و خواستار افزایش قیمت، هم برای حل ناترازی تولید و مصرف و هم برای جلوگیری از قاچاق، هستند. پرسش این است که قیمت و یارانه انرژی چقدر در قاچاق آن موثر است؟
مرزنشینان چقدر در قاچاق سوخت موثرند؟
برخی معتقدند که قاچاق سوخت عمدتا توسط مرزنشینان و از کارت‌های سوخت صورت میگیرد اما حجم قاچاقی که صورت میگیرد این استدلالات را در مواجهه با منطق، ناسازگار می‌کند.
سخنگوی صنف جایگاه‌داران، با بیان اینکه امکان ندارد ۲۵ میلیون لیتر قاچاق بنزین به صورت خرد یا از جایگاه‌ها باشد، تصریح کرد: «به جای اینکه در تهران محدودیت سوخت‌گیری بگذارید، شاهراه اصلی قاچاق را پیدا کنید.» رضا نواز، در یک برنامه تلویزیونی افزود: با بررسی در رسانه‌ها می‌بینیم خبر کشف ۲۰۰۰ لیتر سوخت قاچاق آمده است، در این راستا باید قوه قضائیه، فراجا و تمامی دستگاه‌های مربوطه نقشه راهی برای این موضوع داشته باشند که به صورت جدی به آن بپردازند؛ چراکه قاچاق سوخت در استان‌های کشور به راه‌های متفاوتی صورت میگیرد.
همچنین غلامحسین حسن‌تاش، تحلیلگر ارشد مسائل انرژی، در گفت‌وگویی با ایلنا درباره قاچاق بنزین توسط مرزنشینان عنوان کرد: اولا توجه داشته باشیم که متاسفانه وضعیتی در اقتصاد کشور ایجاد کرده‌ایم که خصوصا به دلیل نبود شغل و مشکلات معیشتی در استان‌های فقیر مرزی راهی جز قاچاق برای عده‌ای از مردم باقی نگذاشته‌ایم. در منطقه‌ای مثل منطقه ما در شرق آسیا که اتحادیه‌های تجاری پیشرفته منطقه‌ای وجود ندارد و کشورهای منطقه توسعه‌یافته نیستند همیشه اختلاف قیمت در بسیاری از کالاها در دو طرف مرزها وجود دارد و وقتی شغل مطمئن و کم‌ریسک و باثبات برای مردم وجود ندارد؛ این اختلاف قیمت‌ها انگیزه را برای قاچاق ایجاد می‌کند. البته هرجا رانت‌ها و منافعی هست به تدریج مافیاهابی هم شکل میگیرد. برای جلوگیری از قاچاق باید اقدامات ساختاری و اساسی صورت گیرد. ساختار اقتصاد باید به گونه‌ای باشد که اگر رانتی هم در اقتصاد وجود دارد آن را به سمت مولدها سوق دهد.
نکته بسیار مهم این است که این حجم قاچاق توسط افراد عادی و وانت‌های حمل سوخت رخ نمی‌دهد و دست‌های قدرتمندی پشت آن هستند.
عمده قاچاق از سیستم پالایش و پخش است
دبیرکل خانه اقتصاد ایران با عنوان اینکه عده‌ای با قاچاق سوخت کاسبی می‌کنند، درباره نقش قیمت و یارانه انرژی در قاچاق بنزین اظهار کرد: معلوم است که قیمت سوخت در قاچاق آن موثر است زیرا اگر قیمت کالایی در دو سوی مرز تفاوت نکند، کسی آن را قاچاق نمی‌کند.
مسعود دانشمند افزود: وقتی تفاوت قیمت در دو سوی مرز فاحش باشد، افراد با پذیرش ریسک سعی می‌کنند کالا را بدون نظارت گمرکی و قوانین مربوطه به آن سوی مرز ببرند و این قاچاق سودآور است.
او تصریح کرد که تا زمانی که تفاوت قیمت‌ها وجود دارد، قاچاق اتفاق می‌افتد.
این کارشناس مسائل اقتصادی درباره اینکه آیا عمده قاچاق توسط مردم یا سوختبرها انجام می‌شود، بیان کرد: سوختبرها عامل هستند نه علت. به مرز پاکستان که نگاه می‌کنیم می‌بینیم یک صف طولانی از انواع و اقسام کامیون و کامیونت و کشنده‌ها به آن سوی مرز سوخت می‌برند.
دبیرکل خانه اقتصاد ایران: اکنون یارانه را به نفت خامی که میخواهیم به پالایشگاه بفروشیم می‌دهیم. با این روش پالایشگاه هم طبیعتا با نفت ارزان، بنزین ارزان تولید می‌کند و قاچاق اتفاق می‌افتد اما اگر همان نفت را به قیمت تمام شده به پالایشگاه بدهیم و بنزین را به قیمت تمام شده از پالایشگاه بخریم، اما ۱۵۰۰ تومان به مردم بفروشیم، یارانه به سمت مصرف‌کننده شیفت پیدا می‌کند و جلوی قاچاق گرفته می‌شود
دانشمند تاکید کرد: این حجم قاچاق سوخت کار افراد عادی نیست و از خود سیستم پالایش و پخش بیرون می‌رود.
جلوی قاچاق از خود پالایشگاه گرفته شود
نه با افزایش قیمت!
او درباره راهکار قیمتی برای جلوگیری از قاچاق عنوان کرد که اگر قیمت سوخت را گران کنیم که قاچاق صرف نکند، مشکلات داخلی ایجاد می‌کند.
این تحلیلگر مسائل اقتصادی با تاکید بر اینکه باید جلوی قاچاق را از خود پالایشگاه بگیریم، درباره راهکار جلوگیری از قاچاق ادامه داد: اگر سیستم شبکه یارانه خود را اصلاح کنیم این مسئله حل می‌شود. برای مثال دولت نفت را به پالایشگاه‌ها به 70 درصد قیمت اوپک یا فوب خلیج‌فارس بفروشد تا آنها آن را پالایش کنند. سپس آنچه را که دولت می‌خواهد به عنوان یارانه به مردم بدهد در این محل پرداخت کند یعنی بنزین را از دم پالایشگاه به قیمت تمام شده بخرد و یارانه را از دم پالایشگاه تا پمپ بنزین، که به مردم می‌خواهد بفروشد، پرداخت کند.
دانشمند با اشاره به اینکه اکنون یارانه را به نفت خامی که میخواهیم به پالایشگاه بفروشیم می‌دهیم، تصریح کرد: با تغییر این روش نفت خامی که به پالایشگاه فروخته می‌شود دیگر 18 دلار نیست و برای مثال بشکه‌ای 60 دلار است. با این روش پالایشگاه هم طبیعتا با نفت ارزان، بنزین ارزان تولید می‌کند و قاچاق اتفاق می‌افتد اما اگر همان نفت را به قیمت تمام شده به پالایشگاه بدهیم و بنزین را به قیمت تمام شده، برای مثال لیتری 20 هزار تومان، از پالایشگاه بخریم، اما ۱۵۰۰ تومان به مردم بفروشیم، یعنی یارانه به سمت مصرف‌کننده شیفت پیدا می‌کند و جلوی قاچاق گرفته می‌شود.
او همچنین یادآور شد: اکنون حدود ۹ تا ۱۳ میلیون خارجی در ایران زندگی می‌کند و این افراد از نان، گوشت، برق، بنزین و تمام امکانات یارانه‌ای کشور استفاده می‌کنند. اگر یارانه را به مصرف‌کننده بدهیم و به تولیدکننده ندهیم، خارجی‌ها نمی‌توانند از یارانه استفاده کنند و زندگی در ایران برای آنها گران تمام می‌شود و چون زندگی برایشان گران است، مشکل حل می‌شود و به کشور خود بازمی‌گردند.
مسعود دانشمند در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: وقتی تفاوت قیمت سوخت در دو سوی مرز فاحش باشد، افراد با پذیرش ریسک سعی می‌کنند کالا را به آن سوی مرز ببرند و این قاچاق سودآور است؛ اما در این میان سوختبرها عامل هستند نه علت. در مرز پاکستان یک صف طولانی از انواع و اقسام کامیون و کامیونت و کشنده‌ها به آن سوی مرز سوخت می‌برند. این حجم قاچاق سوخت کار افراد عادی نیست و از خود سیستم پالایش و پخش بیرون می‌رود
دانشمند در نهایت خاطرنشان کرد که علت قاچاق تمام کالاها اختصاص یارانه به تولید است و یارانه را به جای تولیدکننده باید به مصرف‌کننده بدهیم.
مجازات مردم به جای متخلفین
همانطور که اشاره شد عده‌ای راهکار افزایش قیمت را برای حل ناترازی تولید و مصرف بنزین، و همچنین برای جلوگیری از قاچاق، تجویز می‌کنند و معمولا هم دولتمردان همین ساده‌ترین راه را برمی‌گزینند زیرا یکی از بهترین راه‌ها برای حل کسری بودجه است.
درست است که قیمت سوخت در ایران و کشورهای دیگر بسیار متفاوت است اما باید درنظر گرفت شرایط اقتصادی ایران و کشورهای دیگر نیز زمین تا آسمان با هم فرق دارند. سطح دستمزدها و قدرت خرید مردم کشورهای دیگر با ایران غیرقابل مقایسه است و دستمزدهای کشورهای دیگر به صورتی است که مردم با همان می‌توانند از پس قیمت بنزین داخلی برآیند. اما در ایران، دولت تنها هزینه‌های زندگی مردم را دلاری کرده اما درآمدهای آنها را ریالی باقی گذاشته و توجهی به رشد و توسعه اقتصاد ایران و افزایش درآمد سرانه ایرانیان ندارد.
همچنین یکی دیگر از دلایل اختلاف قیمت سوخت ایران و کشورهای دیگر، تفاوت ارزش پول ملی است. ارزش ریال آنقدر مقابل دلار تضعیف شده که جزو بی‌ارزش‌ترین پول‌های جهان محسوب می‌شود. این خود ناشی از عملکرد دولت‌ها و چارچوب اقتصاد سیاسی حاکم بر ایران است و حتی به اعتقاد برخی از کارشناسان دست خود دولت در افزایش قیمت دلار وجود دارد تا باز کسری بودجه ناتراز خود را جبران کند. بنابراین در این شرایط حتی اگر بنزین هم به قیمت کشورهای همسایه برسد تنها چندماه لازم است تا باز یک اختلاف قیمت فاحش، به دلیل تضعیف مجدد پول ملی، رخ دهد.
در ضمن باید یادآور شد که برای هر کالایی سازمان و ستاد مبارزه با قاچاق وجود دارد که جلوگیری از قاچاق وظیفه همین نهاد است. اما سیستم اقتصادی ایران آنقدر با فساد عجین شده که شاید بتوان گفت ستاد مقابله با قاچاق سوخت هم از سود سرسام‌آور قاچاق بنزین منتفع می‌شود که هیچ اقدام موثری برای جلوگیری از آن به عمل نمی‌آورد.
با افزایش قیمت بنزین، که ساده‌ترین کار برای دولت است، روند ناترازی سوخت و قاچاق آن ادامه پیدا می‌کند زیرا ساختار اقتصادی ایران تغییر پیدا نکرده و همین ساختار فاسد اقتصاد سیاسی ایران است که ناترازی‌ها را، نه فقط در سوخت بلکه در تمام ابعاد ایجاد کرده است. از آنجا که بنزین یک کالای مهم و حساس است و گرانی آن بهانه‌ای برای افزایش سطح عمومی قیمت‌ها می‌شود، با افزایش قیمت بنزین تنها مردم با تورم مجازات می‌شوند. اگر هم هدف سیاست‌گذار جلوگیری از قاچاق است باید پرسید جلوگیری از قاچاق وظیفه ستاد مبازه با قاچاق است؛ چرا باید مردم هزینه بی‌کفایتی یک نهاد را پرداخت کنند؟
در نهایت با افزایش قیمت بنزین، مردم هزینه سودهای کلان به‌جیب‌زده دست‌های قدرتمندی را پرداخت می‌کنند که پشت قاچاق میلیون لیتری بنزین هستند.
دیدگاه تان را بنویسید