اروپا و اعراب برای توقف کشتار غزه و احیای راه‌حل دو دولتی گرد هم آمدند؛
نشست مادرید؛ کنشگری برای نجات آوارگان سوخته
رامین پرتو
در حالی که بار دیگر نوار غزه زیر آتش سنگین ارتش اسرائیل می‌سوزد، مادرید در روز یکشنبه ۲۵ مه (۴ خرداد) میزبان نشستی پرتنش و حساس با حضور نمایندگان ۲۰ کشور از اروپا و جهان عرب بود؛ نشستی که با هدف اعمال فشار بر اسرائیل برای توقف حملات نظامی در غزه و احیای راه‌حل دو دولتی برگزار شد. در این رویداد دیپلماتیک که در فضایی آمیخته از نگرانی، خشم و امید برگزار شد، بار دیگر موضوع فلسطین و آینده خاورمیانه به صدر مباحث بین‌المللی بازگشت.
جی۵ پلاس؛ تلاش برای نجات راه‌حل دو دولتی
خوزه مانوئل آلبارس، وزیر امور خارجه اسپانیا، میزبان نشست، با لحنی پرحرارت گفت: «تنها انگیزه همه ما که امروز اینجا گرد آمده‌ایم، توقف این جنگ ناعادلانه، بی‌رحمانه و غیرانسانی اسرائیل در غزه، شکستن محاصره کمک‌های بشردوستانه و حرکت قاطع به سوی راه‌حل دو دولتی است.» او غزه را «زخمی باز بر پیکر بشریت» خواند و سکوت جهانی را نوعی «همدستی با کشتار» توصیف کرد. اسپانیا، که در ماه‌های اخیر مواضع صریح‌تری علیه اقدامات اسرائیل اتخاذ کرده، در نشست مادرید خواستار تعلیق توافق اتحادیه اروپا و اسرائیل در صورت ادامه حملات به غزه شد و این موضع‌گیری، واکنشی به تشدید حملات هوایی اسرائیل و تداوم محاصره انسانی در غزه طی ماه مه ۲۰۲۵ محسوب می‌شود.
برخی دولت‌ها مانند اسپانیا، ایرلند و بلژیک مواضعی مستقل‌تر و صریح‌تر در حمایت از فلسطینی‌ها دارند، در حالی‌که برخی دیگر تحت فشار گروه‌های لابی حامی اسرائیل و متحدان ناتو، از اظهارات شدیداللحن خودداری می‌کنند و همین موضوع آینده کنشگری اروپایی‌ها در قبال غزه و طرح دو دولتی را با ابهام روبرو می‌کند
همچنین نشست مادرید تحت چتر گروه «جی۵ پلاس» برگزار شد؛ گروهی شامل کشورهای اروپایی و عربی که بر راه‌حل تشکیل دو دولت به عنوان تنها مسیر صلح پایدار تأکید دارند. آلبارس با بیان اینکه این گروه هم امنیت اسرائیل و هم حقوق فلسطینی‌ها را در نظر دارد، گفت: «اسپانیا پیشنهاد می‌دهد که باید حرکتی گسترده در جهت به رسمیت‌شناختن کشور فلسطین صورت گیرد؛ حرکتی نه علیه اسرائیل، بلکه در حمایت از راه‌حل تشکیل دو دولتی». از نگاه تحلیلگران، طرح به رسمیت‌شناختن کشور فلسطین، اگرچه گامی شکلی به شمار می‌آید، اما در فضای سیاسی متحول کنونی خاورمیانه می‌تواند واجد تبعات واقعی باشد و نشانه‌ای از خستگی اروپا از انفعال و تداوم حملات اسرائیل خواهد بود.
بمباران مدرسه و کشتار زنان و کودکان
هم‌زمان با برگزاری این نشست، از صبح روز گذشته (دوشنبه ۲۶ مه) ارتش اسرائیل حملات گسترده‌ای به نوار غزه انجام داد که منجر به جان باختن دست‌کم ۵۰ فلسطینی شد. فاجعه‌بارترین مورد، بمباران مستقیم مدرسه «فهمی الجرجاوی» در محله الدرج شهر غزه بود؛ جایی که محل اسکان آوارگان بود و ده‌ها زن و کودک در آن پناه گرفته بودند. خبرنگاران محلی و بین‌المللی صحنه‌هایی وحشتناک از اجساد سوخته در کلاس‌های درس گزارش کردند و منابع پزشکی تأیید کردند که ۶ کودک در میان قربانیان هستند و در کل این حادثه بار دیگر شدت و ابعاد «نسل‌کشی تدریجی» در غزه را به جهانیان یادآور شد. در ادامه این حملات، مناطق القراره، قیزان النجار، السطر در خان یونس، جبالیا در شمال غزه و محله‌های شجاعیه و التفاح در شرق غزه نیز هدف قرار گرفتند و نکته اینجاست که خانه‌ها، چادرهای آوارگان و حتی پارک‌ها از آتش اسرائیل در امان نماندند.
کنشگری اروپا چقدر می‌تواند مثبت باشد؟
نشست مادرید گرچه در بیان اهداف، بلندپروازانه بود اما با چالش‌های بزرگ و جدی مواجه است. کشورهای اروپایی از لحاظ تاریخی نفوذ محدودی بر دولت اسرائیل داشته‌اند، به‌ویژه وقتی حمایت نظامی و سیاسی واشنگتن از تل‌آویو همچنان محکم و بی‌وقفه ادامه دارد. اروپا همچنین با شکاف‌های داخلی در مواجهه با بحران فلسطین روبه‌رو است. برخی دولت‌ها مانند اسپانیا، ایرلند و بلژیک مواضعی مستقل‌تر و صریح‌تر در حمایت از فلسطینی‌ها دارند، در حالی‌که برخی دیگر تحت فشار گروه‌های لابی حامی اسرائیل و متحدان ناتو، از اظهارات شدیداللحن خودداری می‌کنند. افزون بر این، نبود سازوکار اجرایی الزام‌آور برای فشار واقعی بر اسرائیل (مثلاً از طریق تحریم) نیز عملاً دستان اروپا را بسته نگاه داشته است. با این حال، اقداماتی مانند به رسمیت شناختن فلسطین، تعلیق توافقات همکاری با اسرائیل، و حمایت از محاکمه جنایات جنگی در دیوان کیفری بین‌المللی، گام‌هایی است که می‌تواند هزینه دیپلماتیک و حقوقی برای تل‌آویو به همراه داشته باشد.
نشست مادرید، در حالی برگزار شد که نوار غزه هر روز بیشتر به ویرانه‌ای انسانی بدل می‌شود. از آوارگان سوخته در مدرسه گرفته تا کودکانی که شب‌ها بدون آب و غذا در چادرهای موقت می‌خوابند، همه نشان می‌دهد که بحران از مرزهای سیاسی گذشته و به یک فاجعه اخلاقی و انسانی بدل شده است
اهمیت نشست مادرید در سایه بحران
اهمیت نشست مادرید در دو سطح قابل تحلیل است: نخست، بازگرداندن موضوع فلسطین به صدر اولویت‌های دیپلماسی جهانی، در حالی که ماه‌هاست جنگ غزه به یک بحران مزمن انسانی تبدیل شده و توجهات جهانی به مرور کم‌رنگ شده بود. دوم، ایجاد یک «بلوک اعمال فشار مرکب» از کشورهای اروپایی و عربی که در تلاش‌اند مسیر راه‌حل دو دولتی را زنده نگاه دارند؛ راه‌حلی که اکنون بیش از هر زمان دیگری زیر ضربات موشک، گلوله و خشونت ساختاری است. از این منظر، نشست مادرید اگرچه پایان‌بخش بحران نیست، اما آغازگر یک حرکت جمعی جدید در سطح بین‌المللی تلقی می‌شود که ممکن است در کنفرانس آتی نیویورک با میزبانی فرانسه و عربستان سعودی در اواسط ژوئن، تقویت و تثبیت شود.
از سوی دیگر، تحلیلگران معتقدند که کابینه اسرائیل به رهبری راست‌گرایان افراطی، نه‌تنها هیچ تمایلی به اجرای راه‌حل دو دولتی ندارد، بلکه اساساً آن را انکار می‌کند. سیاست توسعه شهرک‌های غیرقانونی، اخراج فلسطینیان از کرانه باختری، و نابودی زیرساخت‌های مدنی در غزه، همگی شواهدی از تلاش برای نابودی تدریجی امکان تشکیل کشور فلسطین است. اسرائیل در واکنش به نشست‌هایی مانند مادرید، معمولاً با ادبیاتی تهاجمی و انکاری ظاهر می‌شود و آن‌ها را جانبدارانه می‌خواند. به‌ویژه هرگونه تلاش برای شناسایی فلسطین از سوی کشورهای اروپایی، با واکنش شدید اسرائیل مواجه خواهد شد. با این حال، در فضای جهانی که افکار عمومی نسبت به جنایات اسرائیل حساس‌تر شده‌اند، این واکنش‌ها ممکن است دیگر کارایی گذشته را نداشته باشد.
اما پرسش نهایی این است که نقش ایالات متحده در این روند چه خواهد بود؟ آمریکا، متحد دیرین اسرائیل، اگرچه در ظاهر از راه‌حل دو دولتی حمایت می‌کند، اما در عمل هرگز برای اجرایی‌کردن آن اقدامی جدی نکرده است. در بهترین حالت، واشنگتن تلاش کرده آتش‌بس موقت برقرار کند و روندهای خشونت‌آمیز را مدیریت نماید، اما حاضر به اعمال فشار جدی بر اسرائیل نشده است. در این مسیر محمد مصطفی، نخست‌وزیر فلسطین، در حاشیه نشست مادرید ابراز امیدواری کرد که آمریکا با مشارکتی فعال‌تر، به روند صلح کمک کند. با این حال، مشخص نیست دولت ترامپ، حاضر به پذیرش هزینه سیاسی حمایت آشکار از تشکیل دولت فلسطینی باشد یا خیر.
از مادرید تا نیویورک
نشست مادرید، در حالی برگزار شد که نوار غزه هر روز بیشتر به ویرانه‌ای انسانی بدل می‌شود. از آوارگان سوخته در مدرسه گرفته تا کودکانی که شب‌ها بدون آب و غذا در چادرهای موقت می‌خوابند، همه نشان می‌دهد که بحران از مرزهای سیاسی گذشته و به یک فاجعه اخلاقی و انسانی بدل شده است. گرچه نشست‌های دیپلماتیک مانند مادرید، راهکاری فوری برای توقف کشتار نیستند، اما با ایجاد اجماع، فشار دیپلماتیک و مشروع‌سازی بین‌المللی حقوق فلسطینیان، می‌توانند مسیر آینده را تغییر دهند. به‌ویژه اگر این حرکت‌ها در نیویورک ادامه یابند و به تشکیل یک جبهه متحد برای صلح و عدالت در خاورمیانه منجر شوند.
دیدگاه تان را بنویسید